giới với người Anh. Xưa kia nước Pháp từng sở hữu ở Bắc Mĩ một lãnh thổ
rộng gần bằng toàn bộ châu Âu. Ba con sông lớn của lục địa này đều đổ cả
vào vùng theo luật pháp nước ta. Những tộc người Anh điêng bản địa kể từ
cửa sông Saint-Laurent cho tới đồng bằng sông Mississippi chỉ nghe thấy
mọi người nói tiếng Pháp thôi. Tất cả những cơ ngơi châu Âu rải rác trên
không gian mênh mông này đều nhắc nhớ đến tổ quốc ta: Louisbourg,
Montmorency, Duquesne, Saint-Louis, Vincennes, New Orleans, toàn là
những cái tên thân thương với nước Pháp và quen thuộc với chúng ta.
Nhưng đất trời xui khiến với cả loạt tình tiết kể ra không xuể
đã nẫng
mất của chúng ta cái di sản tuyệt trần đó. Khắp nơi ở đâu mà người Pháp có
số lượng ít và kém tổ chức, thì đều không còn lại gì nữa. Những người Pháp
còn sót tụ lại ở một vùng nhỏ hẹp và là vùng đất do luật pháp khác cai quản.
Bốn trăm nghìn người Pháp ở vùng Hạ Canada ngày nay là những mảnh vỡ
của một quốc gia xưa, nay bị mất hút giữa một dân tộc mới tràn đến. Xung
quanh họ, những đám cư dân lạ cứ lớn lên không ngừng, họ toả ra bốn phía,
họ thâm nhập vào tận hàng ngũ những người chủ đất đai cũ, họ thống trị các
thành phố và họ làm cho tiếng Pháp biến chất đi. Đám cư dân đó tương tự
như cư dân ở Hoa Kì. Tôi nghĩ mình có lí khi nói rằng giống Anglo không
dừng lại ở những giới hạn của Liên bang Mĩ quốc, mà còn tiến lên xa nữa
khỏi miền Đông Bắc.
Ở miền Tây Bắc ta chỉ bắt gặp vài dinh cơ loàng xoàng của người Nga;
nhưng ở miền Tây Nam, nước Mexico như thể một thanh chắn trước con
mắt người Mĩ gốc Anh.
Vậy là, nói cho đúng ra thì chỉ còn có hai giống người thù địch nhau giờ
đây đang chia nhau thế giới mới, người Tây Ban Nha và người Anh.
Giới hạn phân cách hai giống người đó được ấn định bằng một hiệp ước.
Nhưng cho dù hiệp ước đó có ưu ái người Mĩ gốc Anh đến đâu, thì tôi vẫn
tin rằng sớm muộn họ sẽ vi phạm.
Bên ngoài biên giới Liên bang về phía Mexico là những tỉnh rộng mênh
mông vẫn chưa có người ở. Người của Hoa Kì sẽ tiến vào những vùng
hoang vu ấy nhanh chân hơn cả những người có quyền chiếm dụng đất đai
