Ta hình dung được cuộc chuyển động kì diệu đánh dấu sự gia tăng dân số
ở Hoa Kì diễn ra sau khi nước này giành được Độc lập. Dân số thời còn là
thuộc địa gia tăng cũng nhanh như bây giờ; trong khoảng hai mươi hai năm
nó tăng gần gấp đôi. Nhưng vào thời kì thuộc địa, có cái gì tác động tới
người dân thì chỉ tác động đến con số nghìn, bây giờ là tác động đến con số
triệu. Một sự kiện trước đây lướt qua chẳng ai chú ý thì bây giờ đập vào mọi
đầu óc con người.
Người Anh ở Canada, vốn dĩ quy phục một ông vua, dân số cũng gia tăng
và bành trướng gần nhanh như người Anh ở Hoa Kì, những người sống dưới
chế độ cộng hoà.
Trong tám năm dài chiến tranh giành Độc lập, dân số vẫn không ngừng
gia tăng theo tỉ lệ như đã nói bên trên.
Mặc cho mọi chuyện xảy ra, ở vùng biên giới phía Tây, nhiều bộ tộc lớn
người Anh điêng bản địa đã liên minh với người Anh, song cuộc chuyển
động di dân về phía Tây có thể nói là vẫn không hề chậm chân lại. Trong khi
kẻ thù tàn phá vùng bờ biển Đại Tây dương, dân cư vẫn cứ đầy mãi vào
vùng Kentucky, vào các khu phía Tây của Pennsylvania, bang Vermont và
vào vùng Maine. Cái lộn xộn kéo theo sau chiến tranh không hề ngăn cản
dân số gia tăng và không hề ngăn chặn bước chân nó tiến nhanh đều về phía
hoang mạc. Vậy là, sự khác biệt luật pháp, trạng thái hoà bình hay chiến
tranh, yên ổn hay hỗn loạn, chẳng hề ảnh hưởng rõ rệt đến sự phát triển liên
tục của người Mĩ gốc Anh.
Điều này thật dễ hiểu: không có nguyên nhân nào mang tính chất chung
đủ sức đồng thời tác động lên mọi điểm ở trên cái lãnh thổ mênh mông đến
thế. Vì vậy mà lúc nào cũng vẫn có một bộ phận lớn đất nước ở đó bảo đảm
có được một nơi trú chân tránh được những tàn phá đang diễn ra tại chỗ
khác, và những điều tồi tệ dù to tát đến đâu thì cũng vẫn luôn luôn có
phương thuốc chữa còn to hơn nhiều.
Ta chớ nên nghĩ là có thể ngăn chặn được sức bật của giống người Anglo
ở Tân thế giới. Dù có chăng nữa sự tan rã của Liên bang và kéo theo là chiến
tranh trên khắp lục địa, là sự xoá bỏ nền cộng hoà, là sự du nhập bạo quyền,
