việc cải thiện khả năng con người, nhưng không tính chuyện thay đổi năng
lực con người. Họ hình dung thấy điều kiện xã hội tương lai có tốt đẹp hơn
lên, nhưng không thấy nó có thể khác đi. Và tuy vẫn chấp nhận rằng nhân
loại đã đạt được những bước tiến lớn và còn có thể tiến bộ nhiều hơn nữa,
song họ vẫn giam chân nhân loại trong những giới hạn không thể vượt qua.
Họ chẳng hề tin là đã đạt tới cái tận Thiện tận Chân (có ai và có quốc gia
nào dám điên rồ nghĩ đến vậy?), nhưng họ thích nghĩ rằng bản chất không
vẹn toàn của chúng ta thì chỉ đến độ vĩ đại và trình độ tri thức như mức độ
họ đã đạt thôi, và do chỗ chẳng thấy cái gì xung quanh đang chuyển động,
họ thành thực tin rằng mọi sự đều đã an bài cả rồi. Chính khi đó là lúc nhà
lập pháp tin là mình đưa ra được những bộ luật vĩnh cửu, là lúc các quốc gia
và các vị quân vương chỉ muốn dựng lên những tượng đài muôn thuở và là
lúc thế hệ hiện đang sống tìm mọi cách tránh cho các thế hệ tương lai cái
công việc tự định đoạt số phận của mình.
Chừng nào các đẳng cấp biến mất đi, và chừng nào các giai tầng xích gần
lại với nhau, và khi con người hoà trộn lẫn lộn vào nhau, khi các tập tục, các
thói quen và luật lệ thay đổi đi, và khi đó xuất hiện những sự kiện mới,
những chân lí mới được phơi bày trước mắt mọi người, các quan niệm cũ
biến mất để cho những quan niệm mới thế chỗ, chỉ khi đó đầu óc con người
mới hình dung nổi một sự hoàn thiện lí tưởng và không có cách gì nắm bắt
nổi.
Khi đó, những đổi thay liên tục diễn ra trước mắt từng con người. Có
những đổi thay làm cho tình cảnh con người tồi tệ đi, và họ chỉ có thể thấy
quá rõ rằng một quốc gia, thậm chí một cá nhân, dù sáng láng đến đâu chăng
nữa, thì cũng chẳng thể nào không phạm sai lầm. Có những đổi thay khác lại
làm cho thân phận con người cải thiện lên, và khi đó họ kết luận rằng con
người nói chung là có khả năng hoàn thiện đến vô cùng tận. Những mặt trái
của các đổi thay khiến con người thấy rằng chẳng ai có quyền tự ve vuốt
mình là đã tìm ra được cái tận Thiện; còn những thành tựu nhờ đổi thay lại
khuyến khích con người bám đuổi không buông tha cái tận Thiện. Vậy là,
luôn luôn kiếm tìm, ngã rồi lại đứng dậy, lắm khi thất vọng, không khi nào
