tuyệt vọng, con người không ngừng hướng đến cái kì vĩ đó, cái được nó nhìn
thấy mờ mờ ảo ảo mãi cuối con đường dài mà nhân loại vẫn còn đang phải
rong ruổi.
Ta chẳng có cách gì biết hết đã có bao nhiêu sự kiện tự nhiên sinh ra từ
cái triết lí coi con người là có khả năng hoàn thiện đến vô cùng đó, và cũng
chẳng đo được cái ảnh hưởng diệu kì triết lí đó gây ra ngay cả cho những
con người vốn chỉ quen hành động chứ không quen suy tư song vẫn có
những hành động phù hợp với lí thuyết mà họ chẳng hề được học kia.
Tôi có gặp một thuỷ thủ Mĩ, và tôi hỏi anh vì sao ở nước anh người ta
đóng tàu theo cái cách không nhằm đem dùng trong thời gian dài, anh đã
không ngập ngừng đáp lại ngay rằng, nghề đi biển mỗi ngày lại có những
bước tiến bộ rất nhanh, nên cái con tàu dù có đẹp đến bao nhiêu rồi cũng
thành vô ích nếu đời nó kéo dài thêm vài ba năm hơn mức cần thiết.
Trong những lời lẽ không nghĩ ngợi sâu xa đó của một con người thô kệch
về một sự kiện riêng rẽ, tôi nhận ra cái ý tưởng tổng quát và có hệ thống để
một quốc gia vĩ đại điều hành mọi chuyện.
Một cách tự nhiên, các dân tộc quý tộc trị đều có xu hướng thắt chặt các
giới hạn khả năng hoàn thiện của con người, còn những dân tộc theo thể chế
dân trị thì đôi khi mở rộng các giới hạn đó tới quá mức.
