Liền ngay khi những cư dân Hoa Kì có một tình cảm hoặc một ý tưởng
nào họ định phổ biến rộng ra ngoài, họ tìm đến với nhau, và khi đã bắt gặp
nhau, thì họ kết hội lại với nhau. Kể từ đó thì họ không còn là những cá
nhân đơn lẻ sống tách rời nhau nữa, mà đã thành một thế lực có thể nhận
dạng từ xa và hành động của họ được làm tấm gương, họ lên tiếng, và người
ta phải lắng nghe.
Lần đầu tiên tôi nghe nói là ở Hoa Kì có một trăm nghìn người tham gia
công khai vào việc không dùng rượu mạnh nữa, chuyện ấy khi đó với tôi có
vẻ vui vui hơn là nghiêm túc, và ngay khi ấy tôi đã không hiểu nổi vì sao
những công dân rất ôn hoà đó lại không bằng lòng với việc uống nước trắng
kín đáo trong nội bộ gia đình họ.
Cuối cùng rồi tôi cũng hiểu được là một trăm nghìn người Mĩ ấy, lo sợ
trước nạn nghiện rượu đang tiến triển mạnh xung quanh mình, đã tìm cách
đứng ra bảo trợ việc không uống rượu nữa. Họ đã hành động như một đại
vương gia từng hành động trước đây, ăn mặc hết sức bình dân để tạo ấn
tượng cho những công dân bình thường rằng họ khinh thường sự xa hoa. Ta
có thể tin được là nếu như một trăm nghìn người ấy mà sống ở Pháp, thì họ
sẽ từng người một đến cầu cạnh chính phủ để cầu xin nhà nước kiểm soát
các quán nhậu trên toàn cõi vương quốc này.
Theo ý tôi, chẳng có gì đáng để hấp dẫn con mắt quan sát của chúng ta
hơn là những hiệp hội trí tuệ và đạo đức của nước Mĩ. Những hiệp hội chính
trị và công nghiệp của người Mĩ gần gụi với cách hiểu của chúng ta. Nhưng
các loại hiệp hội khác thì vượt khỏi sự hiểu biết của chúng ta. Và một khi
khám phá được loại hiệp hội này thì chúng ta vẫn không hiểu được chúng, vì
chúng ta chưa từng thấy những gì tương tự như thế. Dẫu sao thì cũng phải
thừa nhận rằng các hiệp hội thuộc loại thứ hai đó cũng cần thiết đối với
người dân nước Mĩ như các hiệp hội thứ nhất – chính trị và công nghiệp
(ND) – thậm chí còn cần thiết hơn nữa.
Tại các nước dân chủ, khoa học về sự kết hội và lập hội là khoa học mẹ;
sự tiến bộ của các khoa học khác tuỳ thuộc vào những tiến bộ của “bà mẹ”
này.
