cảm của công chúng có phần nào ôn hoà và thanh bình, theo đó tâm linh mọi
con người có thể cùng phù hợp theo. Trong các xã hội đó cũng khó mà thoát
ra khỏi quy tắc chung cả về khuyết tật lẫn về đức hạnh.
Vậy là những người giàu sống trong các quốc gia dân trị nhắm mục tiêu
vào sự thoả mãn các nhu cầu nhỏ nhặt của họ hơn là vào những thú vui lạ
lùng; họ làm hài lòng vô vàn ước vọng nhỏ bé chứ không lao vào bất kì đam
mê to tát vô lối nào. Và như vậy họ rơi vào cảnh yếu hèn nhưng không rơi
vào sự sa đoạ.
Một cách tự nhiên, cái thị hiếu đặc biệt này của con người những thời kì
dân chủ đối với các hưởng thụ vật chất hoàn toàn không chống đối lại trật
tự; ngược lại họ cần có trật tự để hưởng thụ được các thú vui đó. Họ cũng
chẳng là kẻ thù của tập tục đã trở thành nhịp sống hàng ngày; bởi vì tập tục
tốt đẹp có lợi cho sự thanh bình công cộng và tạo thuận lợi cho sự phát triển
sản xuất công nghiệp. Rất nhiều khi thị hiếu đó được kết hợp với một thứ
đạo đức mang tính tôn giáo; con người muốn sung sướng đến mức cao nhất
có thể trên thế gian này mà vẫn chẳng khước từ những hứa hẹn tốt đẹp nơi
một thế giới khác nữa.
Trong số các tài sản vật chất, có những thứ mà nếu sở hữu chúng thì có
tội, nên con người cẩn thận tránh xa ra. Còn có những thứ khác được tôn
giáo và đạo đức cho phép sử dụng. Với những thứ này thì con người lao vào
hết mình, cả trái tim, cả trí tưởng tượng, cả cuộc sống của họ, và khi cố công
cố sức tìm cách nắm bắt những tài sản này, những con người ấy bỗng quên
đi mất đâu là những tài sản còn quý báu hơn nữa làm nên vinh quang và vĩ
đại cho loài người.
Điều tôi trách sự bình đẳng không phải là việc nó lôi cuốn con người đuổi
theo những thú vui bị ngăn cấm; mà là nó làm cho con người bị cuốn hút
hoàn toàn vào sự hưởng thụ những thú vui được phép.
Vị thế mà có thể xác lập trong cuộc đời này một thứ chủ nghĩa duy vật
lương thiện, cái không làm hư hại gì đến tâm hồn con người, mà chỉ làm cho
tâm hồn con người mềm yếu đi, và cuối cùng là lặng lẽ nhão ra không còn
sức bật gì nữa.
