Anh ta vẫn từng nghe thấy về điều kiện hoàn cảnh không đồng đều ở hai
bán cầu trái đất này. Và quả thực anh ta thấy rằng trong các dân tộc ở châu
Âu dấu vết các đẳng cấp vẫn không được xoá sạch; thấy rằng ở đó sự giàu
sang và gốc gác con người vẫn còn duy trì được những đặc quyền nào đó
khó nhận ra mà cũng khó xác định nữa. Cảnh tượng đó khiến anh ta ngạc
nhiên và lo âu, vì đó là cảnh hoàn toàn mới lạ với anh ta; không có cái gì
từng nhìn thấy trên đất nước quê hương lại có thể giúp anh ta lí giải chuyện
đó. Vậy nên anh ta hoàn toàn không thấy được vị trí của mình là ở chỗ nào
trong cái hệ thống đẳng cấp bị phá vỡ nửa chừng này, giữa những giai cấp
còn khá rõ rệt ở đây – đủ để họ khinh ghét nhau và đủ gần gụi để luôn luôn
sẵn sàng hoà nhập vào với nhau. Anh ta e ngại giữa đám ấy lại tự mình đứng
lên cao quá và sợ nhất là đứng thấp quá: cái nguy cơ kép đó khiến đầu óc
anh ta thường xuyên bị quấy rầy và không ngừng gây lúng túng cho cả hành
động lẫn lời nói của anh ta.
Truyền thống dạy anh rằng, ở châu Âu cung cách trịnh trọng tuỳ theo điều
kiện mà thay đổi đến vô cùng; chỉ lần về cái kí ức một thời đã qua ấy đủ
khiến anh hoang mang lúng túng, và anh càng e sợ không nhận được sự trân
trọng xứng đáng với mình mà chính anh cũng không biết chính xác đó là
những gì. Vậy nên anh như người đi đường với ba bề bốn bên đầy những ổ
mai phục; anh không tìm thấy sự thanh thản nhẹ nhõm trong xã hội, mà lúc
nào cũng phải căng thẳng nghiêm túc. Anh ta lượng định từng hành động
nhỏ nhặt của bạn, anh ta dò xét cách bạn nhìn, và anh ta phân tích kĩ càng
mọi điều gì bạn nói ra với anh ta, e rằng trong đó có chứa những ám chỉ nào
khiến anh bị xúc phạm không. Tôi không biết liệu có còn ông quý tộc nhà
quê nào tỉ mẩn hơn anh ta trong chuyện xã giao; anh ta cố công cố sức tuân
thủ từng nghi thức nhỏ nhặt nhất, và anh ta không chịu được việc kẻ khác có
thể coi nhẹ bất kì nghi thức nào với anh; anh ta cùng lúc là người đầy thận
trọng và lại đầy đòi hỏi; anh mong ước chỉ phải làm vừa đủ những đòi hỏi
phải làm, nhưng anh ngại là mình đã làm nhiều hơn đòi hỏi, và do chỗ anh
không biết rõ đâu là giới hạn của cái vừa và cái quá, nên anh sống trong một
tình trạng dè dặt lúng túng và cao ngạo.
