Sự bình đẳng về các điều kiện làm cho con người cảm thấy là họ độc lập,
đồng thời cũng chỉ ra cho họ thấy chỗ yếu kém của họ; họ tự do, nhưng bị
phơi bày trước vô vàn tai hoạ, và kinh nghiệm chẳng chóng thì chày sẽ cho
họ biết rằng, cho dù họ không quen với cái nhu cầu nhận được sự hỗ trợ của
kẻ khác, thì vẫn cứ có lúc họ không sao tránh khỏi sự hỗ trợ đó.
Ngày nào thì chúng ta cũng thấy ở châu Âu có sự tương trợ tự nguyện
giữa những người cùng nghề nghiệp; tất cả họ đều đứng trước những nỗi
khổ như nhau; chỉ như thế là đủ để họ tìm kiếm cách cùng nhau bảo đảm
tránh những nỗi khổ đó, cho dù ở chỗ khác và vào lúc khác thì họ có thể lại
ích kỉ và chai cứng như thường. Vậy là khi một người trong số họ gặp nguy
cơ, thế là bằng một hi sinh nho nhỏ tạm thời hoặc bằng một hưng phấn bất
chợt mà mọi người có thể cứu nguy được cho anh kia, thì họ không bao giờ
ngần ngại làm chuyện đó. Không phải vì họ quan tâm sâu xa đến thân phận
anh kia đâu; bởi vì nếu ngẫu nhiên mà mọi nỗ lực cứu trợ đều vô vọng, thì
họ cũng quên ngay điều đó và quay liền trở về lo lắng chuyện bản thân
mình. Thế nhưng dẫu sao thì giữa bọn họ với nhau cũng cứ có một thoả
thuận ngầm và gần như không cố ý, theo đó mỗi người đều mắc nợ kẻ khác
một sự hỗ trợ nhất thời mà lúc nào đó anh ta cũng có quyền đòi lại.
Hãy mở rộng những điều tôi mới nói chỉ về một tầng lớp xã hội vào
trường hợp cả một quốc gia, và bạn sẽ hiểu ý tôi muốn nói gì.
Thật vậy, giữa tất cả các công dân của một nền dân chủ, có tồn tại một
quy ước chung tương tự như điều tôi vừa nói. Tất cả mọi người đều cảm
thấy có cùng một sự yếu kém và cùng những nguy cơ như nhau, và lợi ích
của họ, cũng như mối thiện cảm của họ làm nên một thứ luật pháp, ấy là khi
cần thì đứng ra cứu giúp lẫn nhau.
Khi các điều kiện càng giống nhau hơn lên, thì con người càng bộc lộ rõ
cái khả năng người nọ có nghĩa vụ với người kia như vậy.
Trong các nền dân chủ, nơi con người không giúp nhau bằng những nghĩa
cử to tát, họ vẫn không ngừng đỡ đần nhau. Hiếm khi trong xã hội đó lại có
một người nào tỏ ra là xả thân cho nền dân chủ, song tất cả mọi người lại
đều sẵn sàng giúp đỡ nhau.
