thái xã hội tạo ra điều thần kì đó; chỉ cần vài ba thế hệ là đủ cho công việc
này.
Những nét chính yếu của tầng lớp quý tộc còn in đậm dấu vết vào trong
lịch sử một khi tầng lớp đó đã bị thủ tiêu, nhưng những hình thức tinh tế và
nhẹ nhõm của tập tục quý tộc thì biến mất khỏi kí ức con người, hầu như là
biến mất luôn ngay sau khi tầng lớp đó bị đánh đổ. Con người chẳng có cách
gì hình dung ra nổi những tập tục đó một khi không còn nhìn thấy chúng
nữa. Chúng tuột khỏi kí ức con người, mắt con người chẳng còn nhìn thấy
được chúng nữa, và cũng chẳng còn cảm thấy chút gì về chúng nữa. Bởi vì,
để có thể hưởng thụ được cái thú tinh tế tạo ra bởi những tác phong mang
màu sắc chọn lọc riêng, thì con người cần phải có thói quen và cần được dạy
dỗ để tạo thành tình cảm đối với những tác phong đó, còn chuyện đánh mất
thị hiếu và cách thực hiện các tác phong đó thì lại quá dễ.
Vậy là, các quốc gia dân chủ không thể có được những tác phong quý tộc,
mà họ cũng chẳng nghĩ ra chúng và cũng chẳng ước ao có chúng. Họ cũng
chẳng hình dung ra chúng trong tưởng tượng với họ, tựa hồ như các tác
phong đó chưa từng khi nào tồn tại trong cuộc sống.
Ta chẳng nên quá coi trọng chuyện mất mát đó; nhưng ta cũng nên luyến
tiếc đôi chút.
Tôi biết rằng nhiều khi, cùng trong những con người nào đó, lại tồn tại
những tập tục rất cao sang và những tình cảm rất thô lậu: đi vào tận cùng
những sân sau, ta có thể nhìn thấy đủ những trái tim khá đê tiện có thể được
che giấu bởi những gì phô trương ở bên ngoài. Nhưng nếu như tác phong
của tầng lớp quý tộc không làm nên đức hạnh, thì đôi khi chúng cũng trang
trí được cho đức hạnh. Nào đâu có phải là một cảnh tượng thông thường
chuyện một giai tầng đông đúc và mạnh mẽ, nơi mọi hành động bộc lộ ra
ngoài của họ dường như luôn luôn làm lộ ra những tình cảm và tư tưởng
mang tầm cao tự nhiên, những thị hiếu tinh tế và đúng đắn của họ, cùng với
những tập tục thanh lịch của họ.
Tác phong của tầng lớp quý tộc tạo ra những ảo tưởng đẹp về bản tính con
người; và bất kể bức tranh lắm khi không phản ánh đúng sự thật, ta vẫn cứ
