thấy người ta nói những lời lẽ cao sang và uốn éo của các nhà quyền quý.
Đôi khi trong tập tục cũng có những chuyện sai trái, nhưng tuyệt nhiên
không có cái cục súc hoặc cái đê tiện.
Tôi đã nói rằng trong các nước dân chủ khó có thể có một bộ mã chính
xác về xã giao lịch thiệp. Điều này có cái bất tiện và cũng có cái thuận lợi.
Trong các nước quý tộc trị, các quy tắc cư xử bắt buộc ai ai cũng lộ ra cái vẻ
ngoài như nhau; chúng khiến cho những thành viên cùng một giai tầng thành
ra giống nhau, bất chấp những thiên hướng riêng từng con người ra sao;
chúng tô điểm cho cái tự nhiên và che giấu cái tự nhiên đi. Với các quốc gia
dân chủ, tác phong con người vừa không khéo léo và cũng chẳng buộc mọi
người phải theo; song chúng thường là thành thật. Tác phong ở đây như thể
một tấm màng mỏng dệt vụng, qua đó những tình cảm đích thực và các tư
tưởng cá nhân của mỗi con người được ta dễ dàng nhận dạng. Hình thức và
nội dung của hành động người thường thống nhất với nhau trong tác phong
thành một quan hệ vô cùng chặt chẽ, và nếu như ở đây bức tranh lớn mang
hình ảnh nhân loại có bớt đi những hình trang trí, thì đổi lại nó cũng chân
thật hơn. Và vì vậy trên một ý nghĩa nào đó, ta có thể nói rằng tác động của
nền dân chủ không chỉ có mỗi một việc là mang lại cho con người cái tác
phong nào đó, mà còn ngăn chặn họ không có tác phong kiểu cách.
Đôi khi ta có thể bắt gặp trong một nền dân trị những tình cảm, những
đam mê, những đức hạnh và những tật xấu của tầng lớp quý tộc, nhưng
không còn bắt gặp những tác phong của tầng lớp này nữa. Những tác phong
quý tộc này mất đi và biến luôn không quay trở lại một khi cuộc cách mạng
dân chủ được hoàn thành.
Dường như chẳng có gì vĩnh cửu hơn là tác phong của một tầng lớp quý
tộc; bởi vì tầng lớp đó còn duy trì được tác phong đó trong một thời gian sau
khi họ đã mất đi tài sản và quyền lực; song chẳng có gì yếu ớt hơn là mấy
thứ tàn dư đó, bởi vì chỉ vừa mới mất đi thôi thế là chẳng còn thấy đâu dấu
vết những tác phong đó nữa, và khi chúng đã mất đi rồi thì thật khó mà nói
ra được hình thù trước đây của chúng ra sao. Một sự đổi thay trong trạng
