tư. Với những con người như thế, vẻ trầm tĩnh không phải là của riêng một
số người, nó thành thói quen mang tính dân tộc.
Chúng ta từng nói đến những nhà nước dân chủ nhỏ bé thời Cổ đại, các
công dân của họ trên đầu kết những vòng hoa hồng, đến quảng trường và
hầu như sống trong khiêu vũ và kịch nghệ. Tôi chẳng mấy tin vào những
nước cộng hoà như vậy, và cả nước cộng hoà của Platon
nếu đúng là sự đời diễn ra như chúng ta được nghe kể lại như vậy, tôi sẽ
chẳng ngần ngại khẳng định rằng những cái gọi là nhà nước cộng hoà dân
chủ đó bao gồm những phần tử khá khác biệt với những con người làm nên
nền cộng hoà như chúng ta, và họ với chúng ta chỉ có mỗi một cái chung, đó
là cái tên gọi.
Vả chăng ta cũng chẳng nên tin rằng, trong khi lăn lưng ra mà lao động,
con người sống trong các nước dân chủ lại thấy mình có gì phải than vãn;
ngược lại là đằng khác. Chẳng có con người nào lại hả hê với thân phận
mình hơn những con người ấy. Họ sẽ cảm thấy cuộc đời này nhạt nhẽo vô vị
nếu được chu cấp mọi thứ thoả mãn các nhu cầu họ vô cùng khao khát, và
họ thể hiện sự gắn bó với các lo âu còn nhiều hơn là những con người sống
trong các nền quý tộc trị gắn bó với hưởng thụ.
Thế mà tôi vẫn cứ phải tự hỏi câu này: tại sao cũng những người dân chủ
ấy, những con người trầm tĩnh đến thế, đôi khi lại làm những điều thật là
khinh suất.
Người Mĩ, những con người luôn luôn có hành vi điềm đạm và dáng vẻ
lạnh lùng, lắm khi lại để mình bị lôi cuốn đi khá xa khỏi những giới hạn của
lí trí mà nguyên nhân tức thời là một đam mê bất chợt hoặc một quan niệm
suy nghĩ chưa chín, và khi đó họ thường có những việc làm dại dột lạ lùng.
Vẻ đối nghịch đó cũng dễ hiểu thôi.
Khi mà con người quá ư bộc lộ ra ngoài thì từ hành vi đó cũng sinh ra một
thứ gì đó như là sự ngu dốt. Trong các nhà nước chuyên quyền, con người
không biết cách hành động ra sao, bởi vì chẳng ai nói cho họ biết điều gì về
chuyện đó. Trong các quốc gia dân chủ, con người lắm khi lại hành động
