là con đường duy nhất thì cũng là con đường thênh thang hơn cả, rộng mở
cho tất cả mọi người để thoát ra khỏi điều kiện sống chẳng còn thoả mãn nổi
họ: trong mọi ngành “công nghiệp” thì cái ngành đi kiếm vị trí việc làm
công vụ trở thành con đường được nhiều người theo hơn cả.
Tình hình cũng như vậy nhất là ở trong các nền quân chủ chuyên chế tập
trung lớn, nơi có số lượng vô hạn những vị trí công việc được trả lương và
cuộc sống của người công chức tương đối có bảo đảm, khiến cho chẳng còn
ai không tin là mình không kiếm nổi ở đó một chân công vụ để mà thanh
thản hưởng thụ trong hệ thống ấy như an hưởng di sản cha ông để lại vậy.
Tôi không định nói đâu nhé, rằng cái ước vọng phổ biến và quá khổ đi
kiếm những chân viên chức công vụ là một đại hoạ xã hội; tôi không nói đâu
nhé, rằng nó thủ tiêu đầu óc độc lập ở từng công dân và làm lan toả trong
toàn bộ cơ thể dân tộc một mùi vị đê tiện và nô lệ; tôi không nói đâu nhé,
rằng nó bóp nghẹt mọi đức hạnh quật cường của dân tộc; tôi cũng chẳng
muốn nói đâu đấy, rằng một nền “công nghiệp” kiểu đó chỉ tạo ra một thứ
hoạt động phi sản xuất và chỉ làm cho đất nước nhộn nhịp nhốn nháo song
lại chẳng được tích sự gì: song tất cả những điều đó lại thật dễ hiểu.
Nhưng tôi muốn nói điều này, rằng cái chính quyền nào tạo thuận lợi cho
một khuynh hướng như thế thì cũng tạo nguy cơ cho sự yên lành của mình
và đem chính sự sống của chính quyền ấy đặt trước một đại nguy cơ.
Tôi biết rằng, trong một thời kì như chúng ta đang sống đây, khi ta chứng
kiến sự dần dần tắt ngấm tình yêu và lòng kính trọng quyền lực như vẫn có
vào thời trước, hình như những nhà cầm quyền cần phải vì lợi ích của mỗi
con người mà trói chặt họ vào với mình, và hình như cũng nên dùng chính
những đam mê của con người để duy trì họ trong cảnh trật tự và bắt họ giữ
im lặng. Nhưng điều đó chẳng thể diễn ra lâu dài cho được, và cái gì trong
thời hạn ngắn được coi như một nguyên nhân tạo ra sức mạnh thì chắc chắn
về lâu về dài sẽ lại là nguyên nhân to lớn tạo ra lộn xộn và yếu kém.
Tại các quốc gia dân chủ cũng như tại tất cả các quốc gia khác, cuối cùng
thì số lượng các vị trí công vụ cũng phải tới hạn. Nhưng cũng tại chính các
nước đó, Số lượng những con người có tham vọng thì lại tăng lên không có
