trước những cảnh khốn cùng của chiến tranh, thì đó là một câu hỏi mà
những người dân chủ chẳng chịu đưa ra câu giải đáp. Chỉ có những công dân
thuộc loại phiêu lưu hơn cả mới lao vào một ngẫu nhiên như thế; còn toàn
bộ nhân dân thì vẫn án binh bất động.
Và ngay cả khi những con người đó muốn hành động thì cũng chẳng dễ gì
mà làm được; bởi vì trong lòng cái khối người đó không có những ảnh
hưởng lâu đời và xác lập chắc chắn khiến họ muốn tuân theo, và cũng chẳng
có những thủ lĩnh có tên tuổi để mà tập hợp được những kẻ chưa chịu theo,
để tổ chức họ lại và dẫn dắt họ đi; cũng chẳng có quyền lực chính trị nào
nằm bên dưới quyền lực quốc gia đủ sức trợ thủ một cách hữu hiệu việc
chống lại những ai vẫn còn chưa chịu đi theo.
Tại các xứ sở dân chủ, phe đa số có sức mạnh tinh thần vô cùng lớn, và
những lực lượng vật chất trong tay nó lại còn nhiều hơn những lực lượng
trong tay các thế lực mới đầu định hội nhau lại để chống nó. Cái đảng chiếm
ghế đại diện cho phe đa số, phát ngôn nhân danh phe đa số và sử dụng
quyền lực của phe đa số, trong chốc lát và không mấy khó khăn, đã chiến
thắng mọi thế lực chống đối. Phe đa số này chẳng để cho những thế lực kia
có thời gian xây dựng lực lượng; nó nghiền nát cánh đối lập ngay từ mầm
mống.
Tại các nước này, những ai định dùng vũ khí để làm cách mạng, chẳng
còn nguồn lực nào khác ngoài việc bất ngờ chiếm lấy bộ máy chính quyền
đã lắp đặt sẵn, làm điều ấy thì chẳng cần chiến tranh mà chỉ cần một cái
phẩy tay là cỗ máy vận hành luôn; và cũng phải thấy rằng, nếu hành động
bằng chiến tranh chính quy, thì cái đảng đang thay mặt Nhà nước hầu như
bao giờ cũng chắc thắng.
Trường hợp duy nhất có thể đẻ ra nội chiến sẽ xảy ra khi quân đội thì chia
rẽ, rồi một bộ phận quân đội sẽ giương cao ngọn cờ khởi nghĩa trong khi bộ
phận kia thì vẫn trung thành. Một quân đội là một xã hội nhỏ gắn bó chặt
chẽ với nhau và rất năng động, và tự nó có thể chu cấp cho nó trong một thời
gian. Chiến tranh có thể đẫm máu; nhưng không lâu dài được; bởi vì, hoặc là
bộ phận quân đội nổi dậy “biểu diễn” lực lượng và lôi kéo được chính phủ
