''Ngày 11-12-1861, ngài chỉ huy đột kích tàu Espérance tại vàm Nhật
Tảo, tiêu diệt tất cả địch quân và chính tay ngài đã bêu đầu Trung tá
Parfait. Đây là chiến thắng oanh liệt nhất lúc bấy giờ, được vua Tự Đức
tuyên dương công trạng và chiếu chỉ sửa đổi tên ngài lại là Nguyễn
Trung Trực.
''Sau đó ngài liền họp với cụ Trương Công Định tại Gò Công tiếp tục
đánh phá những đồn bót của địch trong vùng Thuộc Nhiêu, Thủ Thừa,
Bến Lức, Mỹ Hạnh, Phước Lý, Long Thạnh, Phú Lâm, Bà Hom.
''Vì lầm mưu tên phản bội Huỳnh Công Tấn tục gọi là Lãnh binh Tấn, cụ
Trương Công Định bị sát hại đêm 20-8-1864 và hàng ngũ kháng địch do
đó bị tổn hại khá nhiều.
''Qua năm 1867, ba tỉnh miền Tây Nam Việt lọt vào tay quân Pháp. Thế
nhưng ngài không nản lòng thối chí. Lúc bấy giờ, Thủ Khoa Huân khởi
nghĩa tại Định Tường; Thiên Hộ Dương phất cờ vùng Đồng Tháp, còn
ngài thì chuyển binh về khắp miền Châu Đốc, Long Xuyên, Rạch Giá,
Hà Tiên. Ngài đi khắp vùng Thất Sơn đến Vịnh Thái Lan, có lúc về ẩn
náu vùng Cù Lao Ông Chưởng.
''Đang hoạt động tại miền An Giang kế được tin bạn là Nguyễn Văn Cầm
bị giặc bắt tại đồn Kiên Giang, ngài liền tới Hòn Chồng huy động binh sĩ
vào đánh lấy đồn này. Với sự trợ lực hăng say của Cai Thoại một nghĩa
binh có sức mạnh phi thường, bà Điền một bà già bán quán tại Trà Niên
làm liên lạc và tình báo, và Bếp Cân trong hàng ngũ lính mã tà của Pháp
làm nội tuyến, ngài đã hạ đồn Kiên Giang trong một đêm làm cho quân
địch không kịp trở tay.
''Để ca tụng hai chiến công hiển hách trên, cụ Huỳnh Mẫn Đạt thời ấy có
làm hai câu đối cho đến ngày nay vẫn còn truyền tụng:
Hỏa hồng Nhật Tảo oanh thiên địa
Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần
