335
III. TRAng PhỤC hẬU PhI
Trước thời nguyễn, chim phượng không chỉ là hình tượng ngầm ví
với hậu phi, mệnh phụ mà còn được áp dụng làm trang sức trên vật dụng
của vua chúa, vương hầu, nhằm định rõ trật tự tôn ti, như năm 1254 thời
vua Trần Thái Tông, quy chế xe kiệu được quy định: “Từ tông thất đến
các quan ngũ phẩm đều được ngồi kiệu, ngựa, võng. Tông thất thì dùng
kiệu đầu chim phượng, sơn son. Tướng quốc dùng kiệu đầu chim anh
vũ, lọng tía sơn đen. Tam phẩm trở lên dùng kiệu đầu mây, lọng xanh.
Tứ phẩm đến lục phẩm kiệu đầu bằng”
(1)
Quy chế Lễ phục của bá quan
triều Trần quy định chỉ có tước hầu, minh tự mới được mặc áo thêu hình
Phượng cá. Vào cuối thời Lê sơ, Toàn thư cho biết Mạc Đăng Dung sử
dụng lọng phượng dát vàng. Vào thời nguyễn, hình tượng chim Phượng
còn được thêu lên Triều phục của các quan trên Tứ phẩm.
Riêng với quy chế Lễ phục hậu cung, triều nguyễn quy định: hoàng
thái hậu và hoàng hậu đội mũ Cửu Phượng, trưởng công chúa đội mũ
Thất Phượng, công chúa đội mũ ngũ Phượng. Cung tần thuộc nhất, nhị,
tam giai, tùy theo cấp bậc được dùng các trang sức Kim ước phát
(bó
tóc bằng vàng)
bát phượng, thất phượng, ngũ phượng, tam phượng và nhất
phượng. Việc hoàng thái hậu, hoàng hậu đội mũ Cửu Phượng tương tự
việc hoàng đế đội mũ Cửu Long. Bởi Cửu, số 9, được coi là số dương lớn
nhất, tượng trưng cho ngôi vị chí tôn, vĩnh cửu.
1. Triều phục
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 夏五月，定宗室文武百官輿服騶從有差。自宗室至五品官皆得轎、
馬、紙鴉。宗室則鳳頭轎朱漆，相國則鸚鵡轎黑漆紫盖，三品以上雲頭青盖，四品至六品平頭轎…
Y phục
-Áo bào màu lục may bằng đoạn Bát ti Đại hoa, đai bọc đoạn
Xích vũ, 1 miếng phía trước bọc bạc mạ vàng, 2 miếng bọc
bạc, đều mặt đồi mồi, 7 miếng còn lại bọc đồng, mặt sừng
đen; thường may bằng sa, đoạn tản hoa màu lam; Bổ tử nền
đỏ thêu Bạch nhàn; võng cân, hia, hốt gỗ
-Riêng đệ tam giáp: Bổ tử nền đỏ thêu Lộ tư; đai sức sừng đen,
3 miếng bọc bạc, 7 miếng bọc đồng; còn lại như trên
1847
Bổ tử
Vân nhạn
Bạch nhàn
Lộ tư
Quan phục của cử nhân (1807)
và võ cử nhân (1846)
Cử nhân văn
Cử nhân võ
Mũ
Văn Tú Tài (mặt trước,
sau đều đính 1 hoa bạc)
Viên Đính (đỉnh tròn,
màu đen, làm bằng
lĩnh nam trơn, trước
sức hoa bạc, trên đỉnh
mũ 1 hồ lô bạc)
Y phục Áo giao lĩnh may bằng
vải màu; Võng cân, hia.
(năm 1825 đổi chất liệu
may áo thành sa nam lót
lụa trắng, thêm 1 thường,
còn lại như năm 1807)
Áo Mã Đề làm bằng
trừu nam Đại hoa
màu bảo lam lót vải
đỏ; Bổ tử tròn màu
xích trử; mặt trước và
sau áo thêu chữ Võ Cử
Quan phục của học trò Quốc Tử giám (1823) và tôn sinh (1827)
Học trò Quốc Tử
Giám
Tôn sinh
Mũ
Văn Tú Tài (làm bằng
la sa, mặt trước đính 1
hoa bạc)
Tứ
Phương
Bình Định
Y phục
Áo giao lĩnh may bằng
sa nam lót lụa trắng;
thường lụa, quần màu
xanh; Võng cân, hia
Áo giao lĩnh
may
bằng
sa hoa thật
màu bảo lam
lót lụa trắng;
thường may
bằng
trừu;
Võng cân, hia
Hoa văn loan ổ thêu trên áo của hậu phi triều Nguyễn (Bảo tàng Mỹ
thuật Cung đình Huế. Ảnh: TQĐ).
