336
337
tiết trang sức nào. Riêng với
miêu tả của Hội điển về ngạch
cân, có thể thấy đây là khăn cố
định búi tóc của hoàng hậu,
tương tự võng cân của vua quan
triều nguyễn.
Kết hợp với mũ Cửu
Phượng là Phượng bào. Phượng
bào của hoàng hậu được làm
bằng đoạn Bát ti bóng màu
vàng chính sắc thêu phượng hoa tròn, sóng nước, lót trừu phượng hoa
màu hoa xích. Cổ áo làm bằng lĩnh bóng Lai lộ màu tuyết bạch.
Thường làm bằng đoạn Bát ti màu tuyết bạch, thêu Phượng hoa
tròn xen vàng, lót dải lụa Cao bộ màu tuyết bạch. Đai vàng, thân đai
dùng tre thuộc bọc đoạn Bát ti bóng màu vàng chính sắc, đều sức vàng,
18 miếng vuông dẹt đều lót mặt gương, khảm hoa vàng trổ rỗng, 2 chiếc
móc vàng. Hài làm bằng tơ lông vũ màu đỏ, viền thêu phượng. Bít tất làm
bằng lĩnh Nam bóng màu tuyết bạch.
Phượng bào của hoàng thái
hậu được làm bằng sa mát màu
vàng chính sắc, thêu chữ Thọ
ngũ sắc gia kim, hoa, sóng nước
xen kẽ kết san hô, gương, lót trừu
màu hoa xích và sa mát thêu Hoa.
Thường làm bằng đoạn Bát ti
bóng màu hoa xích thêu phượng
ổ, hoa, sóng nước, xen kẽ kết gương
Tây. Viền đoạn gấm nền vàng liên
đằng, lót sa Hoàng quế, nối liền
với áo lụa trắng. Bít tất làm bằng
lĩnh bóng màu tuyết bạch, lót trừu
bóng màu hoa xích, viền cổ bít tất có hai dây thao làm bằng trừu bóng
màu hoa xích. Hài làm bằng tơ lông vũ màu vàng chính sắc thêu phượng
xen kẽ kết san hô, trân châu, gương của Tây dương.
(1)
1. (Việt) Hội điển - Q.78. Tr.11-13. Nguyên văn: 皇后冠服:黃袍正黃素八絲緞，繡團鳳花水波，裏花
1.1. Cửu Phượng 九鳳冠
Mũ Cửu Phượng và
Phượng bào là Triều phục dành
riêng cho hoàng thái hậu và
hoàng hậu triều nguyễn. Trong
đó, mũ Cửu Phượng của hoàng
hậu có thân mũ làm bằng lông
mã vĩ, trùm búi tóc, sức 9 hình
phượng múa rồng bay, khảm 9
chiếc lạp bồn, 1 miếng vân hoa
bó tóc, 1 miếng bác sơn, 12 cành
hoa bướm, 4 đóa hoa sức trâm,
2 cành hốt phía trước, 1 vòng liên đằng bọc tóc,
4 đóa hoa mai, 2 đoạn hoa liên đằng trang sức
chân tóc, 1 miếng khỏa (kiều) phía sau, phô hình
phượng vàng nạm một đoạn chỉ, 4 thân trâm
bạch kim đều xâu chuỗi thùy anh, 198 hạt trân
châu cỡ nhỏ, khảm 235 hạt pha lê các loại. Ngạch
cân làm bằng đoạn Bát ti màu thiên thanh lót
lĩnh Đại tào màu vàng chính sắc sức 4 khuyên
vàng, 1 dải thao tơ. Mũ Cửu Phượng dành cho
hoàng thái hậu tương tự mũ của hoàng hậu, song
việc xâu ngọc châu, khảm gương được tùy ý
(1)
.
Đối chiếu tư liệu hình ảnh xuất hiện hình
tượng mũ Phượng thể hiện trong các bức ảnh
hoàng hậu, công chúa triều nguyễn, có thể thấy
đỉnh mũ trùm búi tóc ở mũ Cửu Phượng trong Kỹ
thuật của người An Nam có phần khoa trương,
song kiểu dáng tương đối thống nhất. Tuy nhiên
chúng tôi chưa thể xác định được các khái niệm
lạp bồn, vân hoa bó tóc v.v. cụ thể chỉ những chi
1. (Việt) Hội điển. Q.78. Tr.11 – 13. Nguyên văn: 皇后冠服:九鳳冠身用馬尾毛披髻頂，竝飾黃金搖龍翔
鳳各九形，嵌粒盆九口，雲花約髮一片，博山一片，蝴蝶辰花十二枝，飾簪花四朵，前笏二枝包髮
連藤一周，梅花四朵，飾髮際連藤花二段，後邊跨一片，鋪金鳳形鑲綫一段，白金簪莖四竝串結垂
纓，小項珍珠一百九十八粒，嵌各項玻璃二百三十五粒。額巾天青素八絲緞，裏正黃大曹綾竝飾黃
金圈四件，絲絛一條[…]皇太后冠服: 九鳳冠一頂。黃金帶一圍與黃后冠帶同，惟串珠，嵌鏡隨用
Hoàng hậu Nam Phương và Hoàng Thái hậu
Đoan Huy.
“Mũ Thái hậu và Hoàng hậu
dùng trang sức chín phượng
ngậm sách, vàng ngọc đan
xen”, “Hài của Thái Hậu,
Hoàng hậu là hài thêu Phượng”
(Kỹ thuật của người An Nam).
Trâm Phượng bằng vàng thời chúa Nguyễn
(Ảnh: Vũ Kim Lộc).
Bác sơn vàng trên mũ của mệnh phụ. (Ảnh: Vũ
Kim Lộc).
