XVIII, điều mà Voland thông báo cho Berlioz trong chương I, tạo thành
mạch ngầm triết học toàn bộ tác phẩm của Bulgakov.
Hai cuốn tiểu thuyết đối lập với nhau ít ra là vì chúng được những
người khác nhau viết ra: tác giả cuốn tiểu thuyết thứ nhất (về đề tài cổ đại) là
nhân vật của tiểu thuyết thứ hai. Tiếp theo, chúng đối lập về thời gian: các
sự kiện được miêu tả trong hai cuốn tiểu thuyết cách nhau một nghìn chín
trăm năm.
Hai cuốn tiểu thuyết còn đối lập khá rõ trong phong cách kể chuyện,
dường như thực sự chúng được viết bởi những tác giả khác nhau.
Cuốn tiểu thuyết của Nghệ Nhân là vô nhân xưng, trong nó không có
tác giả và hình tượng độc giả được nhân vật hóa, nghĩa là cũng không có
việc trò chuyện giữa tác giả với người đọc, cũng như tác giả không tuyên bố
công khai những suy luận, đính chính những điều các nhân vật nói, không có
các so sánh lịch sử, những hồi ức về văn chương v.v. Ðịa điểm hành động,
nhân vật và ngay các hành động được miêu tả một cách hàm súc, ngắn gọn,
chính xác và diễn cảm bằng một thứ văn xuôi dè xẻn, đôi chỗ gần như tỉa
gọt chính xác.
Ðề tài cuốn tiểu thuyết là một sự kiện lịch sử cụ thể (trong cách hiểu và
cách miêu tả của tác giả), xảy ra ở Ersalaim “ngày mười bốn tháng Nisan
mùa xuân” dưới thời “quan tổng trấn Giudea thứ năm Ponti Pilat”. Tác giả
không cho phép mình đưa những yếu tố hư cấu, huyễn tưởng, ma quái, thần
bí vào câu chuyện kể về những sự kiện tiến triển thành bi kịch lịch sử toàn
nhân loại và không hề có những thêm thắt văn chương. Và còn nữa – khi
miêu tả những sự kiện bi kịch này, tác giả không cho phép đưa vào, dù chỉ là
bóng dáng, các yếu tố hài, nhạo, đả kích – không một mảy may giải tỏa sự
căng thẳng bi kịch. Và cũng chính xác như thế, trong ngôn từ và hành động
của các nhân vật không hề có gì thô thiển, cợt nhả – các nhân vật xử sự phù
hợp với tính chất lớn lao của sự kiện.
Tác giả (Nghệ Nhân) dường như không sáng tác một văn bản nghệ
thuật, mà chỉ tái tạo lịch sử đúng như nó vốn có. Hình thức kể chuyện của
anh hợp với tính chính xác của nội dung. Và tính chính xác còn được nhấn
