52
VỤNG CHÈO KHÉO CHỐNG
Biện minh “lý do”
Á
ch tắc giao thông xảy ra trên đường cao tốc nối giữa Los Angeles và San
Francisco: người ta đang sửa mặt đường. Tôi phải mất tới ba mươi phút vật
lộn nhích từng chút vượt qua làn giao thông hỗn loạn cho tới khi nó chỉ còn
là hình ảnh trong kính chiếu hậu. Ấy là tôi cứ tưởng như vậy. Nửa tiếng
đồng hồ sau, tôi lại bị mắc kẹt giữa làn xe: nguyên nhân bảo trì. Điều kỳ lạ
là, tôi cảm thấy bớt bực dọc hơn. Lý do? Những tấm biển vui tươi dọc
đường trấn an: “Chúng tôi đang cải tạo đường cao tốc vì bạn!”
Câu chuyện ách tắc khiến tôi nhớ đến một thí nghiệm được nhà tâm lý
học trường Harvard Ellen Langer thực hiện hồi thập niên 1970. Để tiến hành
thí nghiệm, bà ghé vào một thư viện và đợi ở một chiếc máy photocopy cho
đến khi thấy người ta xếp hàng. Bà liền tiếp cận người đầu tiên trong hàng
và nói: “Xin thứ lỗi, tôi có đúng năm trang. Tôi có thể sử dụng chiếc máy
Xerox hay không?” Tỷ lệ thành công của bà là 60%. Bà lặp lại thí nghiệm
này lần nữa, lần này thêm vào phần lý do: “Xin thứ lỗi, tôi có đúng năm
trang. Tôi có thể sử dụng chiếc máy Xerox không vì tôi đang vội quá?”
Trong hầu hết trường hợp (94%), bà được cho lên trước. Chuyện này cũng
dễ hiểu: nếu người ta đang vội, bạn thường để họ cắt ngang khi xếp hàng. Bà
lại thử một phương pháp khác, lần này thì bà nói: “Xin thứ lỗi, tôi có đúng
năm trang. Tôi có thể lên trước bạn vì tôi phải photo chúng không?” Kết quả
thu lại đáng kinh ngạc. Mặc dù cái cớ đưa ra (e hèm) thật mỏng manh - vì rõ
là ai cũng vào xếp hàng để photo - bà vẫn cứ được cho lên hàng đầu trong
hầu hết mọi trường hợp (93%).
