Câu hỏi thứ hai: bạn muốn có 1.000 đô tiền mặt ngay trong ngày hôm nay
trên bàn mình, hay 1.100 đô sau một tháng? Nếu bạn suy nghĩ như hầu hết
mọi người, bạn hẳn sẽ lấy 1.000 đô ngay lập tức. Một điều đáng kinh ngạc.
Trong cả hai trường hợp, nếu bạn cố chờ đợi thêm chỉ một tháng, bạn sẽ
nhận được thêm 100 đô. Trường hợp đầu tiên cũng dễ hiểu. Bạn nghĩ: “Mình
đã chờ đợi suốt mười hai tháng, thêm một tháng nữa thì có làm sao?” Nhưng
trường hợp hai thì không. Chỉ nghe đến “ngay bây giờ” là chúng ta muốn
lựa chọn khác đi rồi. Khoa học gọi hiện tượng này là chiết khấu thời gian.
Nói đơn giản là: một phần thưởng ta càng sớm nhận được thì “mức độ khao
khát” của ta càng lớn và ta càng sẵn sàng từ bỏ nhiều thứ hơn để đánh đổi
lấy nó. Phần đông các nhà kinh tế còn chưa hiểu được rằng chúng ta phản
ứng hết sức cảm tính và mâu thuẫn đối với tỷ giá lãi suất. Những mô hình
của họ vẫn còn dựa trên lãi suất thường xuyên và vì thế nên cũng đáng ngờ.
Chiết khấu thời gian, hay thực tế rằng mức độ khẩn thiết hấp dẫn chúng
ta, chính là tàn dư từ nguồn gốc động vật. Các con vật sẽ không bao giờ từ
chối một phần thưởng đến ngay để giành được nhiều hơn thế trong tương
lai. Bạn có thể dốc sức huấn luyện lũ chuột; nhưng chúng sẽ không bao giờ
từ bỏ một miếng pho mát của ngày hôm nay để đổi lấy hai miếng pho mát
vào ngày mai. Thế còn chuyện lũ sóc tích lũy thức ăn để dành cho hôm sau?
Đúng là có chuyện đó, nhưng đấy chỉ là bản năng thuần túy - một điều đã
được kiểm chứng - và chẳng liên quan gì đến chuyện kiểm soát sự bốc đồng
hay học hỏi cả.
Thế còn trẻ con thì sao? Trong thập niên 1960, Walter Mischel đã tiến
hành một thí nghiệm nổi tiếng về tình trạng sự thỏa mãn bị trì hoãn. Bạn có
thể tìm được đoạn phim tuyệt vời quay lại thí nghiệm này trên YouTube
bằng cách gõ “marshmallow experiment”
. Trong đoạn phim này, một
nhóm trẻ bốn tuổi được đưa cho một viên kẹo dẻo. Chúng có thể ăn kẹo
ngay lập tức hoặc đợi hai phút để nhận được thêm viên kẹo thứ hai. Điều thú
vị là, có rất ít trẻ có thể chờ đợi. Thú vị hơn nữa, Mischel phát hiện ra rằng
khả năng trì hoãn sự thỏa mãn là một dấu hiệu đáng tin cậy dự báo thành
công về sự nghiệp trong tương lai. Kiên nhẫn quả thực là một phẩm chất tốt.
