khuôn mặt người. “Gương mặt trên sao Hỏa” trở thành chủ đề nóng của các
tờ báo trên toàn cầu.
Thế còn bạn thì sao? Bạn đã bao giờ nhìn thấy những gương mặt trên các
đám mây hay hình dáng của loài vật trên các tảng đá hay chưa? Dĩ nhiên là
có rồi. Chuyện này hoàn toàn bình thường. Bộ não chúng ta luôn tìm kiếm
những khuôn mẫu và quy tắc. Thực ra, nó hoạt động còn tích cực hơn thế.
Nếu không thấy một hình mẫu quen thuộc nào, bộ não sẽ tự động chế ra một
hình mẫu nào đó. Dấu hiệu càng khó đoán, ví dụ như tiếng động xa xăm
trong băng ghi âm, thì càng dễ để tìm thấy những “thông điệp ẩn” đằng sau
nó. Hai mươi lăm năm sau khi “gương mặt trên sao Hỏa” được phát hiện,
tàu vũ trụ Mars Global Surveyor gửi về những hình ảnh rõ nét, sinh động
của các thành tạo đá kia: gương mặt người đầy thu hút ấy hóa ra chỉ là cồn
đá bình thường giữa sa mạc.
Những ví dụ phù phiếm ấy khiến cho ảo tưởng tụ nhóm tưởng như vô
thưởng vô phạt; nhưng không phải vậy. Hãy nghĩ đến các thị trường tài
chính vẫn sản xuất ồ ạt hàng núi dữ liệu mỗi giây. Một người bạn của tôi đã
cười khoái trá mà bảo rằng cậu ta vừa phát hiện ra một quy luật trong biển
dữ liệu. “Nếu anh nhân sự thay đổi phần trăm của Dow Jones với sự thay đổi
phần trăm của giá dầu, anh sẽ có được sự dịch chuyển của giá vàng trong hai
ngày tới.” Nói cách khác, nếu như giá cổ phiếu và dầu mỏ cùng leo thang
hoặc đi xuống, thì giá vàng sẽ tăng sau hai ngày. Lý thuyết của cậu ta tỏ ra
chính xác trong một vài tuần, cho đến khi cậu ta đầu tư tất tay khoản tiền rất
lớn và hệ quả là quẳng hết tiền tiết kiệm của mình qua cửa sổ. Cậu ta đã cảm
nhận được một quy luật không hề tồn tại.
oxxxoxxxoxxoooxooxxoo. Chuỗi ký tự này liệu có phải là ngẫu nhiên
không, hay đã được tính toán trước? Giáo sư tâm lý học Thomas Gilovich đã
phỏng vấn hàng trăm người để tìm câu trả lời. Hầu hết trong số họ không
muốn tin rằng chuỗi ký tự đó là vô nghĩa. Họ cho rằng hẳn là có một quy
luật nào đó tạo nên trình tự của các ký tự. Lầm rồi, Gilovich liền giải thích,
và ông chỉ vào một con súc sắc: ta hoàn toàn có thể thả được cùng một số
bốn lần liên tiếp trong một lượt chơi, một điều khiến cho nhiều người cảm
