đánh giá căn cứ theo cá nhân. Trung bình, các sinh viên chấm điểm bản mô
tả tính cách của họ ở mức 4,3 trên 5, nghĩa là họ coi độ chính xác lên đến
86%. Thí nghiệm này được lặp lại hàng trăm lần trong các thập niên sau và
kết quả vẫn gần giống hệt.
Rất có thể bạn cũng chấm đoạn văn trên 4 hoặc 5 điểm. Người ta có xu
hướng xác nhận mình có nhiều đặc điểm giống với bản mô tả mang tính phổ
thông như vậy. Khoa học gọi xu hướng này là hiệu ứng Forer (hoặc “hiệu
ứng Barnum”). Hiệu ứng Forer lý giải vì sao khoa học nhảm lại vẫn có tín
đồ - chẳng hạn như chiêm tinh, trị liệu chiêm tinh, nghiên cứu chữ viết tay,
phân tích nhịp sinh học, bói chỉ tay, bói bài tarot, và nói chuyện với người
chết.
Vậy đằng sau hiệu ứng Forer có gì? Trước tiên, phần lớn các thông tin
trong đoạn văn của Forer phổ quát đến nỗi chúng hiện diện tất cả mọi người:
“Đôi khi bạn thực sự nghi ngờ hành động của mình.” Làm gì có ai không
như vậy cơ chứ? Thứ hai, chúng ta có xu hướng tiếp nhận những lời tán
thưởng chẳng hề đúng với chúng ta: “Bạn tự hào về tư duy độc lập của
mình.” Hiển nhiên rồi! Ai mà lại nhìn nhận bản thân như một kẻ ba phải
thiếu suy nghĩ cơ chứ? Thứ ba, ở đây cũng có vai trò của hiệu ứng đặc-
điểm-tích-cực: bài viết không hàm chứa một chút thông tin tiêu cực nào; nó
chỉ đơn thuần miêu tả con người chúng ta, mặc dù thiếu vắng một số tính
cách cũng là một phần không kém quan trọng để tạo nên một con người.
Thứ tư, còn có cha đẻ của mọi sai lầm tư duy, chính là thành kiến chứng
thực: chúng ta nhận về bất cứ điều gì giống với sự tự nhìn nhận bản thân và
loại bỏ tất cả những thứ khác một cách vô thức. Thứ còn lại sẽ là một bản
mô tả tính cách hợp lý.
Những mưu mẹo mà các nhà chiêm tinh và bói chỉ tay có thể sử dụng
cũng đều được các chuyên gia tư vấn và các nhà phân tích chứng khoán tận
dụng: “Chứng khoán có tiềm năng tăng điểm lớn, ngay cả trong một môi
trường vô cùng cạnh tranh. Công ty thiếu đòn bẩy cần thiết để thực hiện trọn
vẹn những ý tưởng từ đội ngũ phát triển. Ban quản trị gồm những người có
bề dày kinh nghiệm trong ngành; tuy nhiên, có nhiều dấu hiệu cho thấy thói
