66
VÌ SAO BẠN LÀ NÔ LỆ CỦA CẢM XÚC
Tự nghiêm cảm xúc
B
ạn nghĩ sao về lúa mì biến đổi gen? Đây là một vấn đề phức tạp. Bạn
không muốn trả lời quá vội vàng. Một cách tiếp cận hợp lý sẽ là nên cân
nhắc riêng rẽ những mặt lợi và hại của công nghệ gây tranh cãi này. Hãy viết
ra những lợi ích có thể có, cân nhắc tầm quan trọng của những lợi ích đó,
sau đó nhân chúng với khả năng sẽ xảy ra. Làm vậy, bạn sẽ có một danh
sách các giá trị dự kiến. Tiếp đó, hãy làm tương tự với mặt có hại. Lên danh
sách tất cả những điểm bất lợi, ước lượng thiệt hại tiềm tàng, và nhân chúng
với khả năng có thể xảy ra. Tổng lợi trừ đi tổng hại sẽ ra giá trị kỳ vọng
chuẩn. Nếu nó lớn hơn không, bạn ủng hộ lúa mì biến đổi gen. Nếu con số
nhỏ hơn không, bạn phản đối nó. Hẳn là bạn đã từng nghe về phương pháp
này rồi. Đây gọi là “giá trị kỳ vọng”, và nó có mặt trong hầu hết lý luận về
lý thuyết ra quyết định. Nhưng có khả năng bạn chẳng bao giờ mất công tiến
hành cách đánh giá như vậy cả. Và chắc chắn, không một giáo sư viết giáo
trình nào dùng phương pháp này để chọn bạn đời.
Sự thật là, chẳng ai dùng phương pháp này để đưa ra quyết định cả. Trước
hết, chúng ta không có đủ trí tưởng tượng để lên danh sách tất cả những mặt
lợi và hại khả dĩ. Những mặt lợi hại ấy bị giới hạn bởi những gì nảy ra trong
tâm trí; chúng ta chỉ có thể nghĩ đến những gì đã chứng kiến theo kinh
nghiệm khiêm tốn của mình. Thật khó mà tưởng tượng ra được một cơn bão
thế kỷ nếu như bạn mới chỉ ba mươi tuổi. Thứ hai là, việc tính toán những
khả năng nhỏ là bất khả bởi chúng ta không có đủ dữ liệu về các sự kiện
hiếm khi xảy ra. Khả năng xảy ra càng nhỏ, thì chúng ta càng có ít dữ liệu
