biết (“cái đã biết”), có những điều chúng ta không biết (“biết cái không
biết”), và cũng có những điều chúng ta không biết là chúng ta không biết
(“không biết cái không biết”).
Vũ trụ này rộng lớn đến nhường nào? Liệu Iran có vũ khí nguyên tử hay
không? Mạng Internet làm chúng ta thông minh lên hay dốt nát đi? Đây là
“biết cái không biết”. Với nỗ lực đến một mức nào đó, chúng ta có thể hy
vọng sẽ trả lời được chúng trong tương lai. Không giống với “không biết cái
không biết”. Không ai tiên liệu được chứng cuồng Facebook mười năm về
trước. Đó là một Thiên nga đen.
Tại sao Thiên nga đen lại quan trọng? Dù nghe có vẻ ngớ ngẩn nhưng đó
là bởi chúng sẽ đột ngột xuất hiện với tần suất ngày càng nhiều với xu
hướng ngày một quan trọng hơn. Mặc dù chúng ta có thể lên kế hoạch cho
tương lai, nhưng Thiên nga đen thường hủy hoại những kế hoạch được sắp
đặt tốt nhất. Những vòng phản hồi và các tác động phi tuyến tính của não bộ
tương tác với nhau tạo ra những kết quả không thể ngờ tới. Lý do: bộ não
của chúng ta được cấu tạo giúp ích cho việc săn bắt và hái lượm. Trong thời
kỳ Đồ đá, chúng ta hiếm khi phải đối mặt với bất kỳ điều gì thực sự khác
thường. Con nai mà chúng ta đuổi theo đôi khi có thể nhanh hơn hoặc chậm
hơn, đôi khi thì béo hơn hoặc gầy hơn. Mọi thứ dao động quanh mức trung
bình ổn định.
Ngày nay thì khác. Chỉ với một cú đột phá, bạn có thể tăng thu nhập của
mình lên mười ngàn lần. Hãy cứ thử hỏi Larry Page, Usain Bolt, George
Soros, J. K. Rowling, hoặc Bono xem. Những khối tài sản khổng lồ như vậy
chưa từng có trước đây; và quy mô tới hạn của những khối tài sản này vẫn
còn chưa được biết đến. Chỉ trong thời đại gần đây nhất của lịch sử loài
người chuyện này mới khả thi - do đó các vấn đề của chúng ta gắn liền với
những viễn cảnh cực đoan nhất. Vì những khả năng không thể nào là âm,
đồng thời các quá trình tư duy của chúng ta cũng dễ dàng mắc lỗi, bạn nên
nghĩ rằng khả năng xảy ra của mọi thứ đều lớn hơn không.
Vậy thì, chúng ta có thể làm gì? Hãy đặt mình vào hoàn cảnh mà bạn có
thể cưỡi trên lưng một con Thiên nga đen tích cực (cho dù nó khó xảy ra thế
