Thí nghiệm con khỉ được coi là một trong những thí nghiệm nổi tiếng
nhất trong tâm lý học và chứng minh cho thứ gọi là ảo tưởng lưu tâm: chúng
ta tự tin rằng mình để ý đến mọi thứ xảy ra trước mặt mình. Thế nhưng thực
tế thì chúng ta chỉ nhìn thấy những gì mình tập trung vào - mà trong trường
hợp này là những đường chuyền của đội trắng. Những thứ xen vào không
ngờ tới, không được để ý có thể lớn và hiển hiện y như chú khỉ đột vậy.
Ảo tưởng lưu tâm có thể gây nguy hiểm, chẳng hạn như khi ta gọi điện
thoại lúc lái xe. Phần lớn thời gian thì làm vậy không gây rắc rối gì. Cuộc
gọi không gây ảnh hưởng tiêu cực đến việc giữ cho chiếc xe đi đúng làn
đường và phanh lại khi xe trước mặt đột ngột dừng lại. Thế nhưng ngay khi
một sự kiện không ngờ xảy ra, chẳng hạn như một đứa trẻ chạy ngang qua
đường, sự chú ý của bạn chịu áp lực quá lớn khiến bạn không thể phản ứng
kịp thời. Các nghiên cứu chỉ ra rằng phản ứng của tài xế trong khi đang sử
dụng di động chậm ngang với khi anh ta say rượu hoặc phê ma túy. Hơn thế
nữa, cho dù bạn cầm điện thoại bằng một tay, kẹp nó giữa vai và má, hay sử
dụng thiết bị nghe gắn tai thì cũng không có gì khác biệt cả: phản ứng của
bạn trước những điều bất ngờ vẫn cứ bị hạn chế.
Có lẽ bạn từng nghe đến cách diễn đạt “con voi trong phòng”. Nó ám chỉ
một vấn đề hiển nhiên mà không ai muốn bàn luận, một dạng cấm kỵ.
Ngược lại, chúng ta hãy làm rõ khái niệm “con khỉ đột trong phòng”: một
chủ đề tối quan trọng và cấp thiết mà chúng ta nhất định phải giải quyết,
nhưng không ai biết về nó cả.
Hãy xem xét trường hợp của Swissair, một công ty tập trung vào mở rộng
quy mô đến mức bỏ qua cả việc tính thanh khoản của công ty đang dần bốc
hơi và phải phá sản năm 2001. Hay việc quản trị kém của khối phía Đông
dẫn đến bức tường Berlin sụp đổ. Hoặc các rủi ro sổ tiết kiệm mà đến tận
năm 2007 không hề có một ai chú ý. Những con khỉ đột ấy rảo qua rảo lại
uỳnh uỵch ngay trước mặt chúng ta - vậy mà chúng ta như chẳng nhìn thấy
chúng.
Vấn đề không phải là chúng ta bỏ lỡ mọi sự kiện khác thường. Mấu chốt
của vấn đề chính là những gì chúng ta không để ý tiếp tục bị phớt lờ. Do đó,
