Băng qua đường ở Los Angeles không phải là điều dễ dàng, nhưng may
thay, chỉ cần bấm nút, ta có thể khiến xe cộ dừng lại. Nhưng có thật là như
vậy? Mục đích thực sự của cái nút bấm là khiến chúng ta tin rằng mình có
thể tác động đến đèn giao thông, và nhờ đó chúng ta chấp nhận chờ tín hiệu
thay đổi một cách kiên nhẫn hơn. Tương tự như thế là hai nút bấm “mở cửa”
và “đóng cửa” trong thang máy: rất nhiều trong số đó thậm chí còn chẳng
được nối với bảng điện. Mẹo này cũng xuất hiện ở những văn phòng thiếu
vách ngăn: với một số người, nhiệt độ là quá nóng, nhưng những người khác
lại thấy quá lạnh. Những kỹ thuật viên khôn ngoan bèn tạo ra ảo tưởng kiểm
soát bằng cách lắp các đĩa chỉ số nhiệt độ giả. Nhờ đó người ta giảm được
tiền điện và cả những lời than phiền. Những mánh khóe như vậy được gọi là
các “nút trấn an” và người ta sử dụng nó khắp mọi nơi.
Các lãnh đạo ngân hàng và quan chức chính phủ sử dụng các nút trấn an
vô cùng thành thục. Lấy ví dụ như tỷ giá ngân sách liên bang - một tỷ giá vô
cùng ngắn hạn - nói chính xác thì đó là tỷ giá một đêm. Mặc dù tỷ giá này
không ảnh hưởng đến tỷ giá lãi suất (vốn là một chức năng của cung và cầu,
và là một nhân tố quan trọng trong các quyết định đầu tư), thị trường chứng
khoán lại hốt hoảng trước từng biến động của nó. Không ai hiểu được tại sao
tỷ giá lãi suất qua một đêm lại có thể gây ảnh hưởng lớn như vậy đến thị
trường, nhưng ai cũng tin vào điều đó thì họ buộc phải tin theo. Tương tự
như thế với trường hợp các phát ngôn chính thức của chủ tịch Ngân hàng Dự
trữ Liên bang; các thị trường dịch chuyển, mặc dù những phát ngôn ấy
không có giá trị thực tế mấy đối với nền kinh tế thực. Chúng chỉ là những
sóng âm. Thế mà chúng ta vẫn cho phép những kẻ đứng đầu trong lĩnh vực
kinh tế tiếp tục tạo ra ảo tưởng. Tất cả mọi người có liên quan chỉ tỉnh ngộ
khi nhận ra sự thật: kinh tế toàn cầu là một hệ thống về cơ bản không thể
kiểm soát.
Còn bạn thì sao? Bạn vẫn giữ được mọi thứ trong tầm kiểm soát chứ? Có
lẽ không nhiều như bạn nghĩ đâu. Chớ nghĩ rằng bạn đang điều khiển mọi
thứ trong cuộc sống như một hoàng đế La Mã. Thay vào đó, bạn là người
đàn ông đội mũ đỏ. Vì thế, hãy tập trung vào một số ít những việc quan
