vụn”. Thế là Vauxcelles, mặc dù không chủ tâm, đã đặt cho phong cách mới ấy
của nghệ thuật một cái tên bắt nguồn từ hình học của không gian. Trường phái
Lập thể là một danh hiệu chính đáng, ngay cả nếu như Vauxcelles có chủ định
gán cho nó cái ý bôi bác. Bất chấp sự thù nghịch ban đầu của các nhà phê bình,
trường phái Lập thể đã làm cho thế giới nghệ thuật phải rung chuyển. Một ví
dụ điển hình là tác phẩm Jolie của tôi của Picasso (1911) (Hình 14.1).
Xét về tầm quan trọng, phong cách Lập thể có quyền sánh được với một
khám phá mang tính cách mạng, đó là khám phá ra phép phối cảnh ở thời kì
Phục hưng. Trong khi phép phối cảnh phải mất hai trăm năm để hoàn thiện, thì
phong cách Lập thể - rất xứng đáng với cái tên của mình - đã nén thời gian
phát triển của nó chỉ trong vòng có mấy năm. Lập thể là một sự kiện đơn lẻ
khác thường trong lịch sử nghệ thuật, bạn có thể nói đó là sự biến đổi lạ lùng
nhất trong toàn bộ lịch sử nghệ thuật. Trong các tác phẩm hội họa Lập thể, cái
thực tại chắc đặc, có thể hiểu được, tại vị trong không gian và cố định trong
thời gian, đã bị vỡ vụn, và giống như nhân vật Humpty Dumpty
, các mảnh đã
vỡ đó không thể ghép liền lại được nữa. Các vật thể, bị làm vỡ thành từng
mảnh có thể nhìn thấy, sau đó được tái sắp xếp theo cách sao cho người ngắm
không phải đi qua suốt không gian trong một khoảng thời gian cho phép để lần
lượt nhìn thấy chúng. Những mảnh nhìn thấy được của phía trước, phía sau,
trên đỉnh, dưới đáy, các bên của một vật thể - tất cả đều nhảy vọt ra, tấn công
con mắt của người ngắm tranh một cách đồng thời.
Sáu mặt của khối lập phương trước kia luôn luôn đòi hỏi người quan sát phải
xem chúng một cách lần lượt. Phải có thời gian để đi vòng quanh một vật: sau
khi bạn quan sát phía trước, thời gian trôi đi và vị trí của bạn trong không gian
phải thay đổi để bạn có thể nhìn được các bên và phía sau. Ấy vậy mà ở đây lại
xuất hiện hai nghệ sĩ mà những bề mặt rời nhau của họ đã làm nảy sinh cái ý
niệm phức tạp về sự bất khả phân của thời gian và không gian, bằng cách hủy
bỏ tính chất nhân quả truyền thống. Theo các họa sĩ trường phái Lập thể, thế
giới không cần phải xử lí theo trình tự thời gian
. Cũng chẳng làm sao nếu
nền vải tranh là một mớ bòng bong các bề mặt rối rắm. Những bề mặt phản xạ
và bị chặt rời ra khỏi các vật thể ấy đã thể hiện cái maya của sự trải nghiệm, là
điều mà Picasso và Braque đã tái sắp đặt một cách thông minh để thuyết phục
người xem rằng: nếu anh ta có thể nhìn thấy tất cả các bề mặt của một vật thể
