Chú ý tới hậu quả liên quan đến con người
Chúng ta đang cố gắng biến những hành vi tốt thành niềm vui thật sự và
tránh những thói quen xấu. Để làm được điều này, chúng ta phải giúp mọi
người thấm nhuần những giá trị và sứ mệnh đạo đức tổng quát với vai trò là
phương tiện biến những hành vi tẻ nhạt thành những hoạt động vui vẻ.
Bây giờ, hãy lật ngược vấn đề. Người ta đang làm những điều sai trái
như lạm dụng người khác mà không cảm thấy cắn rứt lương tâm. Khi sử
dụng từ lạm dụng, hãy xét nó theo nghĩa rộng. Ngoài những tội ác gây ra
cho con người, chúng ta bổ sung nghĩa “sự thờ ơ” trước những nhu cầu
chính đáng của khách hàng, không quan tâm đến những thiệt hại về người,
hay đỗ xe ở nơi dành cho người tàn tật để rẽ vào cửa hàng rau.
Làm thế nào con người lại dễ dàng tách rời hành vi của họ khỏi những
hậu quả mà họ gây ra? Các bậc thầy xoay chuyển có thể làm gì để giúp mọi
người kết nối hành vi của họ với những kết quả và khi đó, sẽ tái kết nối
những giá trị luân lý của họ trong việc tôn trọng mọi người?
Trước hết, cần tìm hiểu xem người ta có thể lợi dụng người khác mà
không cảm thấy cắn rứt lương tâm như thế nào. Cơ chế cho phép họ hành
động sai mà không bị trừng phạt thực ra rất dễ hiểu. Khi không tôn trọng
người khác, chúng ta sẽ dễ dàng đối xử thiếu suy nghĩ với họ. Chúng ta nên
đối xử tốt với những người tốt.
Albert Bandura đã chứng minh sự coi thường sinh mạng con người có
thể nguy hiểm đến mức nào. Ông hỏi: “Liệu một người tốt có thể trở thành
kẻ phạm tội không nếu nạn nhân của họ là người phi nhân tính?” Sau đây là
quá trình nghiên cứu tìm lời giải đáp cho câu hỏi này.
Bandura nói với các đối tượng nghiên cứu rằng họ đang giúp ông đào tạo
các sinh viên ở một trường đại học gần đó bằng cách gây giật điện nếu sinh
viên mắc lỗi khi thực hiện một nhiệm vụ. Bảng điện gồm 10 mức tăng dần
tương ứng mới 10 mức phạt. Trước khi bắt đầu nghiên cứu, các đối tượng
được chủ ý cho “nghe lỏm” một người trợ lý nói với người thực hiện thí
nghiệm. Người trợ lý nói một trong 3 câu sau:
