phổ biến nhất là phản ứng lặp đi lặp lại của xã hội Ai Cập trước kích thích
này; phản ứng của người Ai Cập đã được kích thích và tái kích thích trong
suốt hai nghìn năm; và đoạn kết quá dài này của lịch sử Ai Cập được mở ra
khi xã hội Ai Cập bước ra khỏi giai đoạn chính quyền trung ương và bước
vào một thời kỳ quá độ mà người ta cho rằng sẽ khởi đầu quá trình tan rã
mau chóng. Trong giai đoạn này, xã hội Ai Cập cổ được kích thích để đẩy
lùi những kẻ xâm lược Hyksos, và khá lâu sau đó là những lần bùng nổ
năng lượng liên tiếp để trục xuất bọn cướp biển, người Assyria và người
Achaemenid, và cuối cùng là sự kháng cự kiên cường và thành công trước
quá trình Hy Lạp hóa Ai Cập.
Một chuỗi phản ứng tương tự trước các đòn tấn công và áp lực từ bên
ngoài cũng được thể hiện trong lịch sử nền văn minh Viễn Đông ở Trung
Quốc. Sự trục xuất người Mông Cổ của nhà Minh là hình ảnh tương tự như
sự trục xuất người Hykso của người Theban đã sáng lập “tân đế chế”, và sự
kháng cự lại quá trình Hy Lạp hóa của xã hội Ai Cập tương ứng với động
thái chống Tây phương hóa của người Trung Hoa qua cuộc nổi dậy của
Nghĩa Hòa Đoàn vào năm 1900. Nỗ lực lật ngược tình thế bằng cách mượn
vũ khí của chế độ cộng sản Nga, đã đưa cuộc chiến đến một kết cục bi thảm
hơn, đó là thất bại năm 1925-7.
Ghi chú của biên tập viên.
Một số độc giả có thể sẽ cảm thấy
rằng, trong những chương vừa qua, để bảo vệ luận điểm của mình, tác giả
đã nhiều lần cho thời điểm “suy sụp” (hay “suy tàn”) diễn ra sớm hơn một
cách bất hợp lý trong lịch sử của một số nền văn minh. Cảm giác này, nếu
có, có thể là do hiểu lầm sinh ra từ sự mập mờ trong ý nghĩa của khái niệm
“suy sụp”. Khi chúng ta nói về một người đang trải qua tình trạng suy sụp
về sức khỏe, thì điều đó hàm nghĩa là, trừ khi sự suy sụp này được khắc
phục bởi một sự phục hồi sau đó, bằng không thì cuộc sống năng động của
ông ta sẽ kết thúc. Thực tế là chúng ta sử dụng từ “suy sụp” trong cách nói
thông thường rất gần với nghĩa của khái niệm “tan rã” hoặc “phân hủy” của
tác giả Toynbee. Nhưng khái niệm “suy sụp” trong nghiên cứu này không
hẳn mang ý nghĩa như vậy; nó hàm nghĩa sự kết thúc hay chấm dứt giai
