và đơm hoa kết trái bên cạnh nhau, và dường như hoàn toàn không chịu
ảnh hưởng của nhau.
Ví dụ về hoạt động sáng tạo của tầng lớp bị trị bên ngoài trong lĩnh
vực tôn giáo của chúng ta đến từ một địa điểm hoàn toàn khác, đó chính là
vùng biên giới của Hoa Kỳ trên đất của người da đỏ vào thế kỷ 19.
Thật đáng ngạc nhiên khi những người thổ dân da đỏ ở Bắc Mỹ có thể
thực hiện được một phản ứng tôn giáo sáng tạo trước thách thức của cuộc
xâm lược của người châu Âu, trong khi chúng ta đã chứng kiến họ hầu như
liên tục phải “chạy rông” kể từ thời điểm những người định cư Anh đầu
tiên đặt chân lên đất đai của họ cho tới 280 năm sau, khi nỗ lực phản kháng
vũ trang cuối cùng của người da đỏ bị bẻ gãy trong cuộc chiến của người
Sioux vào năm 1890; và điều đáng ngạc nhiên hơn nữa là phản ứng tôn
giáo của người da đỏ mang một đặc trưng khá ôn hòa. Chúng ta trông đợi
người da đỏ hoặc là sáng tạo ra một thứ ngoại giáo dựa trên hình ảnh của
chính họ – một thứ tôn giáo Olympus hoặc Asgard của người Iroquois -
hoặc là tiếp thu những yếu tố giàu tính chiến đấu nhất trong giáo phái Tin
Lành Calvin của những kẻ đang tấn công họ. Ấy vậy mà, một loạt các nhà
tiên tri, từ tiên tri Delaware vô danh của năm 1762 cho tới Wovoka vào
khoảng năm 1885 ở Nevada, đều rao giảng Phúc âm theo một cách khác
hẳn. Họ chủ trương hòa bình, và thúc giục các môn đồ từ bỏ mọi “cải tiến”
kỹ thuật đã giành được từ tay những kẻ thù da trắng của họ, bắt đầu từ việc
sử dụng súng ống.
Họ tuyên bố rằng, nếu nghe theo những lời dạy bảo
của họ, người da đỏ sẽ được dành cho một cuộc sống sung sướng ở một
thiên đàng hạ giới, ở đó họ sẽ được hội ngộ với linh hồn của các tổ tiên họ
và rằng nước Chúa của người da đỏ sẽ không thể bị chinh phục bằng rìu
chiến, cũng như súng đạn. Chúng ta không thể nói kết quả của việc chấp
nhận và làm theo những lời thuyết giảng như vậy sẽ như thế nào; nó tỏ ra
quá cao siêu và hà khắc đối với các chiến binh người rợ, nhưng trong ánh
sáng yếu ớt lập loè ở đường chân trời tối tăm và lạnh lẽo này chúng ta bắt
gặp một hình bóng thoáng qua của bản ngã tự nhiên trong tâm hồn của
người nguyên thủy.
