XIX. SỰ PHÂN HÓA TRONG TÂM HỒN
(1) NHỮNG CON ĐƯỜNG LỰA CHỌN VỀ CÁCH ỨNG XỬ,
CẢM XÚC, VÀ LỐI SỐNG
Sự phân hóa trong cơ thể xã hội, mà cho đến nay chúng ta đã phân tích
kỹ càng, là một kinh nghiệm chung, và vì vậy chỉ thể hiện bề nổi của tảng
băng. Ý nghĩa quan trọng của nó nằm ở chỗ nó là dấu hiệu bên ngoài và
trực quan của sự rạn nứt tinh thần bên trong. Sự phân hóa trong tâm hồn
nhân loại sẽ được tìm thấy đằng sau bất kỳ một sự phân hóa nào xuất hiện
trên bề mặt xã hội vốn là sàn diễn chung để các diễn viên con người này thể
hiện mọi phạm vi hoạt động của họ; và những hình thức đa dạng của sự
phân hóa bên trong này giờ đây hoàn toàn cuốn hút sự chú ý của chúng ta.
Sự phân hóa trong tâm hồn các thành viên của một xã hội đang tan rã
bộc lộ qua rất nhiều hình thái khác nhau, bởi lẽ nó xuất hiện trong mọi lựa
chọn cách ứng xử, tình cảm, và lối sống mà như chúng ta đã biết vốn là đặc
trưng hoạt động của những người đã góp phần vào sự hình thành và phát
triển của các nền văn minh. Trong giai đoạn tan rã, mỗi hướng hành động
đơn lẻ này có khuynh hướng phân chia thành một cặp hành động đối
nghịch hoặc không dung hòa với nhau, trong đó phản ứng trước một thách
thức phân cực thành hai con đường để chọn lựa – một tích cực và một tiêu
cực, nhưng cả hai đều không mang tính sáng tạo. Khả năng chọn lựa giữa
con đường tích cực và tiêu cực là quyền tự do duy nhất còn lại dành cho
một linh hồn đã đánh mất cơ hội (mặc dù, dĩ nhiên, chưa đánh mất năng
lực) thực hiện các hành vi sáng tạo vì đã kém may mắn nhận được một vai
trong vở bi kịch tan rã xã hội. Khi quá trình tan rã diễn ra, những con
đường để chọn lựa có khuynh hướng trở nên cứng nhắc hơn ở các giới hạn,
cực đoan hơn trong sự chia rẽ, và hệ trọng hơn trong kết quả của chúng.
Điều đó có nghĩa là kinh nghiệm tinh thần của sự phân hóa trong tâm hồn
là một vận động linh hoạt chứ không phải là một tình huống tĩnh.
Để bắt đầu, chúng ta thấy rằng có hai con đường chọn lựa về cách ứng
xử cá nhân vốn là những hướng đi trái ngược nhau để thay thế cho việc vận
