dụng năng lực sáng tạo. Cả hai đều là những nỗ lực tự biểu hiện. Nỗ lực
tiêu cực là sự buông thả (…), theo đó linh hồn “tự giải phóng bản thân” với
niềm tin rằng, bằng cách buông thả tự do theo những dục vọng và sự thù
hận của bản thân mình, nó sẽ được “sống theo bản năng” và sẽ tự động
được nhận lại từ tay một vị thần huyền bí nào đó món quà sáng tạo rõ ràng
đang dần dần tuột khỏi tay nó. Con đường tích cực là một nỗ lực tự chủ
(…), trong đó linh hồn “tự làm chủ bản thân” và tìm cách trừ diệt mọi “dục
vọng bản năng” với niềm tin trái ngược rằng bản năng là nguyên nhân làm
suy sụp tính sáng tạo chứ không phải là nguồn gốc của nó, và rằng “giành
quyền kiểm soát bản năng” là con đường duy nhất để khôi phục lại năng
lực sáng tạo đã mất.
Tiếp theo là hai con đường lựa chọn về cách ứng xử xã hội thay thế
cho sự bắt chước theo các cá nhân sáng tạo mà chúng ta đã biết là ngõ tắt
cần thiết, mặc dù nguy hiểm, trên con đường phát triển xã hội. Cả hai chọn
lựa thay thế cho sự bắt chước đều là những nỗ lực đào thoát khỏi hàng ngũ
của một tập thể mà sự “rèn luyện xã hội” đã không còn tác dụng. Nỗ lực
tiêu cực hòng phá vỡ thế bế tắc xã hội này được thể hiện dưới hình thức bỏ
trốn. Người lính chợt nhận ra rằng đoàn quân của mình giờ đây đã đánh
mất sự kỷ luật xưa nay vẫn góp phần củng cố tinh thần của anh ta, và trong
tình huống này anh ta tự cho phép mình tin rằng anh ta đã được giải ngũ.
Với tâm trạng xấu xa đó, kẻ đào thoát lùi bước khỏi hàng ngũ, với niềm hy
vọng hoang đường là tự cứu lấy bản thân mình bằng cách bỏ rơi các đồng
đội đang không còn nơi nương tựa. Tuy nhiên, còn có một con đường khác
để đối mặt với cùng thử thách nói trên, ta có thể gọi đó là con đường “tử vì
đạo”. Về bản chất, kẻ tử vì đạo là một người chiến sĩ tự ý bước ra khỏi
hàng ngũ nhưng theo hướng tiến lên phía trước để đi xa hơn yêu cầu của
nhiệm vụ. Mặc dù trong những hoàn cảnh bình thường, đòi hỏi đặt ra đối
với người lính là phải mạo hiểm tính mạng để thi hành chính xác mệnh lệnh
của cấp trên, nhưng những kẻ tử vì đạo tự nguyện nhận lấy cái chết để xác
minh một lý tưởng.
