thành phần chiếm đa số, hoặc trong một số trường hợp là thành phần năng
động nhất, trong số các thần dân của họ thì thường là sẽ thành công, bất
chấp động lực thúc đẩy là sự chân thật của tôn giáo hay là thủ đoạn chính
trị, như câu tuyên bố “Paris thật đáng để ta cải đạo” của vua Henri IV. Danh
sách những bậc thống trị tuân giáo bao gồm: Hoàng đế La Mã Constantine
theo Cơ Đốc giáo, Hoàng đế Trung Hoa Hán Võ Đế (Lưu Bang) theo
Khổng giáo, ngoài ra còn có Clovis, Henri IV và Napoleon; nhưng minh
họa đáng chú ý nhất được tìm thấy ở một điều khoản kỳ lạ trong Hiến pháp
Anh, theo đó quốc chủ của vương quốc Anh phải là một người theo Tân
giáo ở chính quốc Anh và là tín đồ Giáo hội trưởng lão Scot trên đất
Scotland. Địa vị tu sĩ của quốc chủ, kết quả của sự giàn xếp chính trị-tôn
giáo đạt được từ năm 1689 tới 1707, thực sự là một tấm khiên bảo hộ cho
hiến pháp của vương quốc Anh từ đó về sau; bởi lẽ sự bình đẳng về hình
thức giữa tôn giáo của hai vương quốc được quy định trong luật pháp đã
được hình tượng hóa, theo kiểu mà người dân ở cả hai bên biên giới “đều
có thể hiểu được”, qua thực tế trực quan rất rõ ràng là dù ở phần lãnh thổ
nào trong vương quốc thì nhà vua cũng luôn luôn là tín đồ của tôn giáo
chính thức trên địa phận đó; và điều này giúp đảm bảo cảm giác bình đẳng
về tôn giáo, một cảm giác rõ ràng là chưa đạt được trong suốt một thế kỷ
giữa sự hợp nhất hai hoàng gia và sự hợp nhất hai nghị viện (1603-1707),
nhằm cung cấp nền tảng tâm lý cho một sự hợp nhất chính trị tự nguyện và
công bằng giữa hai vương quốc vốn trước đây rất xa cách nhau do một quá
khứ thù địch kéo dài và không ngừng phân hóa do sự chênh lệch về dân số
và khoảng cách giàu nghèo.
(6) CẢM GIÁC NHẤT QUÁN
Trong cuộc nghiên cứu sơ bộ của chúng ta về các mối quan hệ giữa
những con đường lựa chọn về cách ứng xử, cảm xúc, và lối sống vốn là
phản ứng của tâm hồn con người trước thử thách của sự tan rã xã hội,
chúng ta thấy rằng cảm giác lẫn lộn, mà chúng ta vừa tiến hành nghiên cứu
qua nhiều minh họa khác nhau, là một phản ứng tâm lý trước tình trạng
mập mờ và hỗn độn của những đặc điểm cá nhân vốn được một nền văn
