những con sông - nhân tố tự nhiên trên thảo nguyên không nằm dưới sự
kiểm soát của người du mục - lần này đã chống lại họ thay vì mang lại ích
lợi cho họ. Đối với các kỵ sĩ du mục, sông ngòi chẳng khác chi các chướng
ngại vật và vô dụng trong việc vận chuyển, trong khi đó các nông dân và
tiều phu người Nga là chuyên gia di chuyển bằng đường sông. Và như thế
người Cossack, trong khi học cách ganh đua với người du mục đã không
quên mình là dân miền sông nước, và cuối cùng đã giành thắng lợi thâu
tóm vùng thảo nguyên Á-Âu chính ở trên thuyền chứ không phải trên lưng
ngựa. Họ tiến từ Dniepr tới Don rồi từ Don tới sông Volga. Sau đó, vào
năm 1586, họ vượt lưu vực giữa sông Volga và sông Ob, và đến năm 1638,
theo các kênh đào Siberia cuộc bành trướng đã đưa họ tới bờ Thái Bình
Dương trên biển Okhotsk.
Cũng trong thế kỷ người Cossack đánh dấu những thắng lợi của mình
bằng phản ứng trước nhân tố của người du mục từ phía đông-nam, một khu
vực biên giới khác đã trở thành điểm chịu áp lực bên ngoài nặng nề nhất và
là tâm điểm của xã hội Nga. Trong thế kỷ 17 sau CN, nước Nga lần đầu
tiên trong lịch sử gặp phải một áp lực dữ dội đến từ thế giới Tây phương.
Một đội quân Ba Lan đã chiếm đóng Moscow trong vòng hai năm (1610-
12), và không lâu sau đó quân đội Thụy Điển dưới quyền của Gustavus
Adolphus đã tấn công nước Nga từ biển Baltic, chiếm toàn bộ vùng bờ biển
phía đông từ Phần Lan tới đường biên giới phía bắc của Ba Lan, vào thời
đó chỉ cách sông Riga vài dặm. Nhưng thế kỷ đó đã khép lại khi Peter Đại
Đế trả đũa sự chèn ép này của Tây phương bằng cách thành lập Petersburg
vào năm 1703, trên vùng lãnh thổ chiếm lại từ người Thụy Điển, và cắm lá
cờ của hải quân Nga, trên biển Baltic, theo như phong cách khẳng định chủ
quyền của phương Tây.
Thế giới Tây phương qua cuộc đấu tranh chống người rợ đại lục
Khi chuyển sang lịch sử của nền văn minh Tây phương, điều đầu tiên
mà chúng ta nhận thấy rằng, áp lực bên ngoài nặng nề nhất đè nặng trên
ranh giới phía đông, hay ranh giới đất liền, ấy là những người rợ ở Trung
Âu, điều này dường như không có gì bất thường. Đường biên giới này
