xâm chiếm. Và thất bại ở hải ngoại này trùng khớp về thời gian với sự biến
mất của nhân tố kích thích lịch sử ở quê nhà do sự diệt vong của những
người “Ma Rốc cổ” còn sót lại trên bán đảo Iberia, bởi bị tàn sát, trục xuất
hoặc đồng hóa bằng vũ lực.
Như vậy, dường như mối quan hệ giữa người Iberia với người Ma Rốc
cổ cũng tương tự như mối quan hệ giữa chế độ quân chủ Hapsburg Danube
với người Osmanli. Mỗi dân tộc này đều tràn trề sinh lực khi nào áp lực đặt
lên họ vẫn còn nặng nề; và rồi, ngay khi áp lực được nới lỏng, thì các dân
tộc này, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Áo, bắt đầu buông xuôi và đánh mất
vị trí dẫn đầu trong cuộc đua tranh giành quyền lực trong thế giới Tây
phương.
(5) NHÂN TỐ KÍCH THÍCH CỦA SỰ TRỪNG PHẠT
Thợ rèn thọt và thi sĩ mù
Khi một sinh thể sống, so với những thành viên khác trong cùng nòi
giống, bị trừng phạt bằng khiếm khuyết của một cơ quan hoặc chức năng
cụ thể nào đó, nó sẽ có khuynh hướng đáp trả thách thức này bằng cách
chuyên biệt hóa một cơ quan hoặc chức năng khác, cho tới khi đạt tới khả
năng vượt trội so với những thành viên khác trong lĩnh vực hoạt động thứ
hai để bù đắp sự thua kém trong lĩnh vực thứ nhất. Chẳng hạn như người
mù thường có khuynh hướng phát triển xúc giác nhạy bén hơn so với
những người sáng mắt. Tương tự như vậy, chúng ta thấy ở một tổ chức, một
cộng đồng hoặc giai cấp nào đó bị trừng phạt về mặt xã hội - kể cả do tai
nạn gây ra bởi hành vi của chính nó hoặc do hành vi của những thành viên
khác trong xã hội mà nó đang sống - thường có khuynh hướng đáp trả thách
thức của trừng phạt ở một số lĩnh vực hoạt động nào đó bằng cách tập trung
nghị lực vào những lĩnh vực khác và trở nên xuất sắc trong những lĩnh vực
đó.
Có lẽ chúng ta nên bắt đầu từ ví dụ đơn giản nhất: Đó là tình huống
một khiếm khuyết tự nhiên ngăn cản một số cá thể nào đó làm theo tập
quán thông thường của xã hội mà họ là thành viên. Chẳng hạn như người
