đồng ý trong việc quy các khác biệt lịch sử về đặc điểm những người Cơ
Đốc giáo Hy Lạp với những người Hồi giáo Thổ Nhĩ Kỳ cho một đặc tính
không thể xóa bỏ nào đó về chủng tộc hoặc một dấu vết không thể gột rửa
về tôn giáo. Họ chỉ bất đồng trong việc nghịch đảo các giá trị xã hội mà họ
gán cho những đại lượng chưa biết trong cả hai trường hợp. Graecophil
công nhận một đức tính bẩm sinh trong dòng máu Hy Lạp cũng như trong
cộng đồng Cơ Đốc Chính thống và một sự xấu xa bẩm sinh trong dòng máu
của người Thổ và trong cộng đồng Hồi giáo. Còn Turcophil chỉ đơn giản
đổi chỗ đức hạnh và sự xấu xa. Thực ra chúng đều mâu thuẫn với thực tế.
Cụ thể, về chủng tộc tự nhiên, rõ ràng không thể phủ nhận rằng, dòng
máu của những người Thổ ở Trung Á đi theo Ertoghrul xưa kia, tức là dòng
máu đang chảy trong huyết quản của người Thổ Nhĩ Kỳ cận đại chẳng có gì
là khác thường. Người Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman đã phát triển quốc gia bằng
cách đồng hóa dân chúng của Cơ Đốc Chính thống và người Osmanli đã
chung sống với họ trong sáu thế kỷ cuối. Đến thời điểm cuối cùng, chắc
chắn là có rất ít sự khác biệt giữa hai dân tộc.
Nếu đã thẳng thừng bác bỏ thuyết chủng tộc nói trên trong việc giải
thích sự tương phản giữa người Hy Lạp và người Thổ, thì chúng ta cũng có
thể bác bỏ thuyết tôn giáo qua việc khảo sát một cộng đồng người Hồi giáo
Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang còn sống, và đã sống rất lâu, trong những hoàn cảnh
tương tự, không phải người Thổ Ottoman mà là những người “Osmanli”,
nguyên là thần dân Cơ Đốc Chính thống người Hy Lạp. Trên sông Volga có
một cộng đồng Hồi giáo Thổ Nhĩ Kỳ gọi là Qāzānli, những người này đã
thần phục chính quyền Cơ Đốc Chính thống ở Nga, và đã phải chịu đựng
sự trừng phạt về chủng tộc và tôn giáo dưới chế độ xa lạ đó như những
người Osmanli đã gây ra cho người Cơ Đốc Chính thống. Vậy những người
Qāzānli này như thế nào? Chúng ta đọc được rằng họ “nổi bật bởi sự điềm
tĩnh, trung thực, cần kiệm và siêng năng. … Người Thổ Qāzān chủ yếu dựa
vào thương mại. … Những ngành nghề chính của họ là nấu xà phòng, xe tơ
và dệt vải. … Họ có thể làm tốt công việc của thợ đóng giày và đánh xe
ngựa. … Đến cuối thế kỷ 16, vẫn chưa có đền thờ Hồi giáo nào ở Qāzān và
