Procopius xứ Caesarea - sử gia Hy Lạp cổ vĩ đại cuối cùng - đã mở
đầu câu chuyện lịch sử của ông về những cuộc chiến của hoàng đế
Justinian - những cuộc chiến được coi là hồi chuông báo tử của xã hội Hy
Lạp cổ - bằng lời khẳng định rằng, câu chuyện của ông hấp dẫn hơn so với
câu chuyện của các bậc tiền bối do kỹ thuật quân sự đương thời đã tiến bộ
vượt bực so với những kỹ thuật được áp dụng trong bất kỳ cuộc chiến nào
trước đó. Thực tế là, nếu cô lập lịch sử kỹ thuật quân sự với các khía cạnh
khác của lịch sử Hy Lạp cổ, chúng ta sẽ thấy một quá trình tiến bộ liên tục
từ đầu tới cuối, trải qua suốt giai đoạn phát triển và cả giai đoạn suy tàn của
nền văn minh đó; và chúng ta cũng sẽ thấy rằng, mỗi bước trong quá trình
tiến bộ kỹ thuật đó được kích thích bởi các sự kiện sẽ là tai họa với nền văn
minh.
Đầu tiên là sự phát minh “đội hình phalanx” (đội hình được tuyển
chọn kỹ, sẵn sàng chiến đấu) của người Sparta - dấu hiệu phát triển đầu tiên
của quân đội Hy Lạp cổ được ghi chép lại - là kết quả của cuộc chiến lần
thứ hai giữa người Sparta và người Messenia, đã khiến nền văn minh Hy
Lạp ở Sparta bị chững lại. Dấu hiệu phát triển tiếp theo là sự phân tách bộ
binh Hy Lạp thành hai binh chủng chuyên biệt: Quân phalanx Macedonia
và quân peltast (binh sĩ mang khiên) Athens. Đội hình phalanx Macedonia,
hai tay được trang bị giáo dài thay cho loại thương ngắn cầm bằng một tay,
tỏ ra dữ dội hơn nhiều so với đội hình tiền nhiệm của người Sparta khi đánh
giáp lá cà, nhưng cũng kém cơ động hơn và dễ tổn thương hơn nếu bị rối
loạn đội hình. Nó không thể chiến đấu an toàn trong thực tế trừ khi hai bên
sườn của nó được bảo vệ bởi quân peltast, một loại bộ binh mới trang bị
gọn nhẹ có thể tách rời khỏi hàng ngũ và được huấn luyện thành những
chiến sĩ chuyên đánh đoản binh. Cải tiến thứ hai này là kết quả của một giai
đoạn chiến tranh tàn khốc kéo dài hàng thế kỷ, từ thời điểm bùng phát cuộc
chiến Athens-Peloponnese tới thắng lợi của người Macedonia trước người
Theban và người Athens ở Chaeronea (431-338 trước CN), và là cột mốc
suy sụp đầu tiên của nền văn minh Hy Lạp cổ. Dấu hiệu cải tiến tiếp theo
do người La Mã thực hiện khi họ thành công trong việc kết hợp lợi thế và
