bốn thế kỷ trước đó. Và như vậy, cơn bạo bệnh xã hội này cuối cùng đã tự
tiêu vong sau khi gây ra cái chết của xã hội mà nó ký sinh.
Sự phát triển hệ thống nô lệ đồn điền ở các tiểu bang trồng bông của
Hoa Kỳ - hệ quả của những cải tiến kỹ thuật của ngành công nghiệp vải sợi
ở Anh - là một ví dụ rất quen thuộc khác của hiện tượng tương tự. Cuộc nội
chiến Mỹ đã cắt bỏ được khối ung thư của hệ thống chiếm hữu nô lệ, nhưng
nó không thể diệt trừ tận gốc rễ những tệ nạn xã hội bắt nguồn từ sự hình
thành một chủng tộc người da đen tự do sống giữa xã hội của người Mỹ da
trắng có nguồn gốc từ châu Âu.
Sự thiếu tương liên giữa tiến bộ kỹ thuật với tiến bộ của nền văn minh
ở tất cả các ví dụ nêu trên đều xuất hiện khi kỹ thuật phát triển, trong khi
các nền văn minh giậm chân tại chỗ, hoặc thoái bộ. Kết quả tương tự cũng
xuất hiện trong những trường hợp mà chúng ta sẽ khảo sát ngay sau đây,
trong đó kỹ thuật đứng yên trong khi nền văn minh vận động, tiến bộ hoặc
thoái bộ.
Ví dụ, một bước tiến dài trên thang đo nền văn minh của nhân loại đã
diễn ra ở châu Âu giữa hai thời kỳ đồ đá cũ trước và sau.
“Nền văn minh đồ đá cũ trước được hỗ trợ bởi sự kết thúc
của kỷ Băng hà thứ tư. Bên cạnh các di tích của người
Neanderthal chúng ta còn tìm thấy di tích của nhiều chủng người
khác, không cho thấy quan hệ gì với người Neanderthal. Trái lại,
tất cả họ đều có vẻ gần gũi, ít hoặc nhiều, với người hiện đại. Khi
xem xét các di tích hóa thạch của thời kỳ này ở châu Âu, tưởng
chừng như chúng ta đã bước sang thời kỳ hiện đại nếu chỉ xét
theo hình thể con người”.
Sự biến đổi hình thể con người từ giữa thời kỳ đồ đá cũ có lẽ là bước
ngoặt quan trọng nhất từng xảy ra trong lịch sử phát triển của loài người; vì
tại thời điểm đó, vượn người đã thành công trong việc tiến hóa thành
người, trong khi đó con người, từ khi tiến hóa từ người vượn tới nay, vẫn
chưa thành công trong việc tiến hóa thành siêu nhân. Sự so sánh này cho
phép chúng ta ước lượng mức độ tiến bộ về trí tuệ đạt được khi người
