ra sự mâu thuẫn, và đến lượt mình, sự mâu thuẫn này đã phát sinh ra thách
thức kế tiếp mà xã hội đang phát triển phải đối mặt. Xã hội Cơ Đốc Tây
phương khó có thể nghỉ ngơi sau nỗ lực đánh bại người Viking, trước khi
nó tìm thấy sứ mệnh mới của mình là thay thế hệ thống phong kiến với mối
quan hệ giữa các tầng lớp trong xã hội bằng một hệ thống mới với mối
quan hệ giữa các nhà nước có chủ quyền và các công dân của chúng. Trong
ví dụ của hai thách thức liên tiếp này, sự thay đổi môi trường hoạt động từ
bên ngoài vào bên trong là hết sức rõ ràng.
Chúng ta có thể chứng kiến xu hướng tương tự trong những giai đoạn
khác của lịch sử mà chúng ta đã từng phân tích trong những ngữ cảnh khác.
Chẳng hạn như trong lịch sử Hy Lạp cổ, chúng ta thấy rằng những thách
thức đầu tiên đều bắt nguồn từ môi trường bên ngoài: thách thức đến từ
cộng đồng người rợ cao nguyên ở chính Hy Lạp và thách thức của người
Malthusia mà Hy Lạp gặp phải do các cuộc bành trướng lãnh thổ vượt đại
dương, chuỗi thách thức nhỏ hơn đến từ người rợ bản xứ và các nền văn
minh cạnh tranh, những thách thức này lên đến cực điểm trong các cuộc
phản công đồng thời của Carthage và Ba Tư trong phần tư thứ nhất của thế
kỷ thứ năm trước CN. Tuy nhiên, sau đó, thách thức ghê gớm từ môi
trường con người này bị vượt qua trong bốn thế kỷ bắt đầu với thời kỳ của
Alexander Đại đế và nối tiếp bằng những thắng lợi của La Mã. Nhờ những
thắng lợi này, xã hội Hy Lạp cổ giờ đây được tận hưởng một thời gian nghỉ
ngơi kéo dài khoảng năm hoặc sáu thế kỷ mà không gặp một thách thức
nghiêm trọng nào đến từ môi trường bên ngoài. Nhưng điều đó không có
nghĩa là trong những thế kỷ đó, xã hội Hy Lạp cổ hoàn toàn không gặp một
thách thức nào. Ngược lại, như chúng ta đã biết, những thế kỷ này là giai
đoạn suy tàn; tức là một giai đoạn mà xã hội Hy Lạp phải đối mặt với
những thách thức mà nó không thể đáp trả thành công. Chúng ta đã từng
khảo sát những thách thức này là gì và giờ đây, nếu xem xét lại, chúng ta sẽ
thấy rằng tất cả chúng đều là những thách thức nội tại - kết quả của những
phản ứng đáp trả thành công trước những thách thức từ bên ngoài. Chẳng
hạn như thách thức đến từ hệ thống phong kiến của xã hội Tây phương
