1848 -1849 còn kém xa, cuối cùng là sự vi phạm đình chiến phải trả giá
bằng thất bại nhục nhã ở Novara. Tuy nhiên, sự nhục nhã này của người
Piedmont hóa ra lại có lợi cho nước Ý hơn là cuộc kháng chiến vẻ vang của
người Venice và Milan. Vì 10 năm sau, đội quân Piedmont trả được mối
thù (nhờ sự trợ giúp lớn lao của Pháp), và thể chế nghị viện kiểu Anh mới
lạ được vua Charles Albert công nhận vào năm 1848 sau này trở thành thể
chế của nước Ý thống nhất năm 1860. Trái lại, chiến công vẻ vang ở Milan
và Venice năm 1848 không lặp lại nữa; về sau, những thành phố cổ này vẫn
thụ động dưới ách áp bức của Áo, chờ đợi sự cứu giúp của quân đội
Piedmont để giải phóng mình.
Lời giải thích cho sự tương phản này là thất bại đã được tiên đoán
trước của những kỳ công chói lọi của người Venice và Milan năm 1848, bởi
động lực tinh thần thúc đẩy họ không phải là chủ nghĩa dân tộc cận đại, mà
là sự sùng bái cái tôi đã chết từ thời Trung cổ của mình. Người Venice khi
hưởng ứng lời kêu gọi của Manin năm 1848 chỉ chiến đấu cho thành phố
Venice mà thôi; họ khao khát khôi phục nền cộng hòa lỗi thời, chứ không
góp phần xây dựng nước Ý thống nhất. Ngược lại, người Piedmont không
tôn sùng cái tôi phù phiếm lỗi thời, bởi quá khứ chẳng thể là cái tôi để họ
biến thành đối tượng tôn sùng.
Khác biệt này được tổng kết trong sự trái ngược giữa Manin và
Cavour. Manin là người Venice thủ cựu, vốn quen sống ru rú ở nhà vào thế
kỷ 14. Cavour sử dụng tiếng Pháp làm tiếng mẹ đẻ và có quan điểm của
thời đại Victoria. Ông đã vượt lên những quan niệm bấy giờ của thế kỷ 14,
và có tư tưởng giống như những người cùng thời trong các quốc gia tự trị
bên kia dãy Alpes, chẳng hạn như Peel và Thiers. Ông cống hiến tài năng
của mình cho chính trị và ngoại giao, đồng thời quan tâm đến nông nghiệp,
và có lẽ nếu số phận chọn ông làm địa chủ ở Anh hay Pháp thay vì Ý thế kỷ
19, thì ông đã không là một thiên tài như vậy.
Những gì nói đến ở trên đã chỉ ra rằng, cuộc khởi nghĩa năm 1848-
1849 nhìn chung đóng một vai trò tiêu cực đối với Phong trào thống nhất ở
Ý. Nhưng dù sao chăng nữa thì thất bại của cuộc khởi nghĩa là bước mở
