thắng; và đội quân bao gồm cả đàn ông lẫn đàn bà tuy nhỏ bé nhưng cao
quý này chẳng nhận được gì ngoài phần thưởng là tiếng thơm “người tử vì
đạo” trong lịch sử, trái ngược với những “kẻ phản bội” đã giao nộp kinh
thánh hoặc vị thánh theo lệnh của các nhà cầm quyền ngoại giáo.
Người ta có thể phản bác rằng sự kiện này chẳng qua là kết quả của sự
hèn nhát thuần túy và lòng dũng cảm đơn thuần, và rằng minh họa này
chẳng có giá trị gì cho luận điểm hiện nay của chúng ta. Đối với những
người đào tẩu, chúng ta không có tư liệu nào để đáp lại lời phản bác nói
trên; động cơ của họ đã bị chôn vùi trong sự lãng quên nhục nhã; nhưng đối
với động cơ của những kẻ tử vì đạo, chúng ta có rất nhiều chứng cứ để
chứng tỏ rằng động lực thôi thúc họ không chỉ – hay không tốt đẹp đến
mức, nếu độc giả thích dùng cách nói này – là lòng dũng cảm đơn thuần và
bất vụ lợi. Những người đàn ông và đàn bà này phấn khởi coi cái chết vì
đạo như là một lễ ban phước, một “lễ rửa tội thứ hai”, một phương tiện để
được tha thứ mọi tội lỗi và là một con đường chắc chắn để được lên thiên
đàng. Ignatius xứ Antioch, một trong những người Cơ Đốc tử vì đạo nổi bật
nhất trong thế kỷ thứ hai, luôn tự coi mình là “lúa mì của Thượng đế” và
nóng lòng mong đợi ngày được “hàm răng của bọn dã thú biến thành bánh
mì của Chúa”.
Trong thế giới Tây phương hiện đại ngày nay, liệu chúng ta có thể
khám phá bất cứ dấu hiệu nào của hai con đường ứng xử xã hội đối lập này
hay không? Chắc chắn là chúng ta có thể đặt tay lên một điềm báo hành vi
đào thoát trong xã hội Tây phương hiện đại trong “la trahison des clercs”
(sự phản bội của giáo sĩ); và nguồn gốc của sự phản bội này đến từ một nơi
sâu thẳm trong tâm hồn khiến người giáo sĩ dù đã nắm được đầu mối nhưng
cũng ngần ngại không dám lần theo.
một vài hành động phản nghịch mà con người đã phạm phải trong cuộc đời
– mà đó là do việc đánh mất niềm tin vào các nguyên tắc mới được thiết lập
và sự đầu hàng trước chủ nghĩa gần đây rất hay dành được chiến thắng, chủ
nghĩa tự do. Cuộc đào thoát vào phút cuối này đã bắt đầu được hình thành
từ nhiều thế kỷ trước, khi các “giáo sĩ” chối bỏ nguồn gốc tăng lữ của mình
