Hai thế kỷ sau, trong bóng tối đang hội tụ của những thập niên cuối
của thế kỷ thứ hai sau CN, chúng ta lại chứng kiến trong thân thể của
Marcus Aurelius một vị vương tử mà danh hiệu của ngai vàng tử vì đạo
không hề bị xóa bỏ, mà ngược lại còn được khẳng định chắc chắn, khi thần
Chết từ chối rút ngắn thời gian xử tội của con người này bằng một đòn kết
liễu nào đó; trong khi ở con trai và người kế vị của Marcus là Commodus,
chúng ta thấy rõ hình ảnh của một kẻ đào thoát ở cương vị đế vương, kẻ
hầu như không có một nỗ lực nào để gánh vác trọng trách mà mình được
thừa kế trước khi cúp đuôi đầu hàng một cách nhục nhã trong cuộc đấu
tranh tinh thần với hiện tượng “bình dân hóa”. Được sinh ra là một đế
vương nhưng hắn lại thích tự coi mình là một võ sĩ giác đấu hạng bét.
Giáo hội Cơ Đốc giáo là mục tiêu chính của những miếng đòn hiểm ác
trước lúc lâm chung của tầng lớp thiểu số thống trị trong xã hội Hy Lạp cổ;
vì tầng lớp thống trị ngoại giáo này không thể đối mặt với thực tế đau lòng
rằng chính nó là tác giả của sự suy vi và diệt vong của xã hội mà nó thống
trị. Ngay cả trong cơn hấp hối cuối cùng nó vẫn cố sức vớt vát đôi chút
lòng tự trọng bằng cách tự thuyết phục rằng nguyên nhân diệt vong của
mình là do những cuộc tấn công hèn hạ của tầng lớp bị trị; và vì tầng lớp bị
trị bên ngoài lúc này đã liên kết thành những tập đoàn quân sự hùng mạnh
có khả năng thách thức và đẩy lùi những nỗ lực trả đũa của chính quyền đế
quốc, nên mũi dùi được chĩa thẳng vào giáo hội Cơ Đốc giáo, vốn là kết
cấu chính của tầng lớp bị trị bên trong. Đứng trước thử thách này, đàn chiên
Cơ Đốc giáo bị phân chia một cách rõ rệt do sự lựa chọn lớn lao hoặc từ bỏ
tín ngưỡng hoặc hy sinh tính mạng của mình. Số người bỏ đạo nhiều vô kể
– quả thật họ đông tới mức việc xử lý với những người này ra sao đã trở
thành câu hỏi chính trị nóng bỏng đặt ra cho giáo hội ngay sau khi cuộc
khủng bố kết thúc – nhưng, một nhóm nhỏ những người tử vì đạo đã tỏ rõ
sức mạnh tinh thần đủ bù đắp cho sự yếu kém về số lượng của họ. Nhờ vào
lòng dũng cảm của những vị anh hùng trong giây phút sinh tử đã dám bước
lên từ hàng ngũ của đàn chiên Cơ Đốc để chứng minh chân lý tín ngưỡng
với cái giá là sinh mạng của mình, giáo hội Cơ Đốc đã dành được chiến
