Trajan. Cái giá phải trả cho bước tiến nhất thời từ sông Euphrates tới chân
dãy Zagros và đầu vịnh Ba Tư là sự cạn kiệt tài nguyên của Đế chế La Mã,
và người kế vị của Trajan là Hadrian đã phải dồn toàn bộ tâm trí lẫn khả
năng của mình mới thanh toán xong di sản khủng khiếp mà lưỡi gươm của
Trajan đã để lại cho ông. Hadrian đã nhanh chóng chấm dứt tất cả các cuộc
chinh phạt của người tiền nhiệm; dù vậy ông vẫn chỉ khôi phục được tình
trạng lãnh thổ, chứ không khôi phục được tình trạng xã hội như trước cho
Đế chế La Mã.
Trong lịch sử của Đế chế Ottoman, Mehmed-Kẻ chinh phục (1451-81
sau CN) đã chủ tâm hạn chế tham vọng của mình với Đế chế Ottoman dừng
lại tại các đường biên giới tiếp giáp với lãnh thổ của xã hội Cơ Đốc Chính
thống, trừ nước Nga, và cưỡng lại mọi cám dỗ xâm phạm những vùng lãnh
thổ liền kề của các xã hội Cơ Đốc Tây phương và Iran. Nhưng người kế vị
của ông là Selīm Bạo chúa (1512-20 sau CN) đã phá bỏ sắc lệnh tự chế ở
châu Á, trong khi người kế vị Selīm là Suleymān (1520-66) lại phạm tiếp
sai lầm nghiêm trọng hơn khi phá bỏ sắc lệnh nói trên ở cả châu Âu. Hậu
quả là từ đó trở đi, thế lực của Đế chế Ottoman ngày một suy yếu do những
cuộc xung đột liên miên ở cả hai đầu lãnh thổ với những địch thủ mà người
Osmanli có thể đánh bại liên tiếp trên chiến trường, nhưng không bao giờ
có thể dẹp yên mãi mãi. Và tình trạng ngoan cố này đã ngấm sâu đến nỗi
ngay cả sự sụp đổ theo sau cái chết của Suleymān cũng không sản sinh ra
được sự thay thế hiệu quả nào cho chính sách tiết chế của Mehmed. Sức lực
bị hoang phí của Đế chế Ottoman phục hồi chưa được bao nhiêu dưới sự
lãnh đạo của Košprušlušs thì lại bị Qara Mustafa phung phí trong một cuộc
chiến mới nhằm xâm lược đất đai của người Frank và đưa đường biên giới
của Ottoman đến sông Rhine. Mặc dù chưa bao giờ tiếp cận được mục tiêu
này, nhưng Qāra Mustafā đã giải tán “kỳ công” của Suleymān trong việc
vây hãm Vienna. Tuy nhiên đến năm 1682-3 sau CN, cũng như lần trước
vào năm 1529 sau CN, bức bình phong bên sông Danube của thế giới Cơ
Đốc Tây phương tỏ ra quá “xương xẩu” đối với Đế chế Ottoman; và trong
lần bại trận thứ hai này người Osmanli đã không thoát khỏi sự trừng phạt.
