NGHÌN XƯA VĂN HIẾN - TẬP 1 - Trang 192

nổi loạn, tiền bạc và đất đai. Rốt cuộc, người ta đã cướp mất của họ, với
danh nghĩa là chiến phí hoặc là tiền chuộc ra tù, 446.406 ha đất trong đó có
301.516 ha đất canh tác và 54.461 ha đất trồng trọt. Những người nổi loạn
phải trả tất cả 64.739 francs vàng, tức 70% vốn của họ và 85 francs vàng
cho mỗi đầu người.
Từ “kanak” có nghĩa là “người”, gốc ở từ vùng Hawaii qua ngôn ngữ
“Pidgin-English (tiếng Anh nói, ở các thuộc địa cũ), được Pháp hóa thành
từ “Canaque”. Người Pháp dùng từ Canaque với cái nghĩa khinh bỉ đối với
người Mélanésie, trước khi người Mélanésie “đòi” lại từ này, với tất cả
niềm tự hào vào khoảng năm 1965. Người Canaques thuộc về một nền văn
minh cũ đã xuất hiện tại vùng Thái Bình Dương từ 3.000 năm trước. Cuộc
nổi dậy năm 1878 của người Canaques là do chính sách cướp đoạt đất đai
của bọn thực dân Pháp được chánh phủ thuộc địa khuyến khích. Chế độ
thực dân đã dẫn họ đến bên bờ vực thẳm của sự diệt chủng; năm 1887 có
49.000 người Canaques, năm 1901 chỉ còn lại trên 27.000 người. Cuộc nổi
dậy cuối cùng của người Canaques vào cuối thế kỷ XIX đã bị đàn áp dã
man, ít nhất có 1.000 người chết về phía quân Canaques và khoảng 200
người về phía bọn thực dân. Quân Pháp chỉ có thể thắng nổi lãnh tụ của
cuộc nổi dậy là Atai, mà những người thuộc phái độc lập ngày này vẫn
tưởng niệm, nhờ sự chi viện của bộ tộc Canaquea tại Canala. Cái đầu của
Atai đã “kết thúc” trong một lọ formon tại Viện bảo tàng Con người ở Paris.
Lá cờ Pháp được kéo lên trên đất Tân-Calédonie, ngày 24/9/1853. Người
Canaques, chỉ đến năm 1952, mới được quyền tuyển cử. Trong thực tế,
người Canaques bị cấm cửa trường tiểu học cho đến năm 1945, bị cấm cửa
trường trung học cho đến năm 1957; đầu năm 1968, mới có những học sinh
đậu bằng tú tài. Người Canaques đầu tiên tốt nghiệp trường đại học trở lại
đảo quê hương năm 1972. Năm 1984, trong 100 người dân Calédonie chỉ có
9 người Canaques đậu tú tài, điều này giải thích tại sao hoàn toàn không có
một tầng lớp ưu tú của người Canaques. Trong số 10 người lao động thì có
5 nông dân, 4 công nhân hoặc viên chức và 1 kỹ thuật viên hoặc cán bộ. (Le
Monde, ngày 19/12/1984, trang 7).