NGHÌN XƯA VĂN HIẾN - TẬP 1 - Trang 190

Ngân hàng Đông Dương lúc mới đầu được hưởng chế độ ngân hàng phát
hành, chức năng mà nó thực hiện tại Nam kỳ trước tiên, rồi lại toàn bộ các
xứ Đông Dương, cũng như tại Nouvelle-Calédonie, tại các cơ quan của
Pháp tại Ấn Độ, ở châu Đại dương, và ở bờ biển Somalie thuộc Pháp. Cùng
một lúc, nó đầu tư vào việc khai thác thuộc địa đã được đội quân lính thủy
đánh bộ chinh phục. Các công ty than đá Bắc kỳ, Thủy điện Đông Dương,
Rượu bia và nước đá, Cao su (bên cạnh công ty Rivaud), Xi măng, Công
chánh, Rượu, Nickel của Nouwelle-Calédonie, tín dụng ruộng đất... cái
danh sách các công ty cặp từng ngăn ví của nó thật sự là một cái “thế giới
kinh tế thu nhỏ”. Vượt ra ngoài cả khuôn khổ những lãnh thổ mang cờ
Pháp, Ngân hàng Đông Dương mở rộng mạng lưới của nó ra trên một bộ
phận lớn khu vực Đông Nam Á trực tiếp hoặc qua con đường vòng của chi
nhánh nó là Ngân hàng Pháp - Trung sau này, trở thành Ngân hàng Thương
mại Pháp với các đại lý ở Hồng Kông, Tokyo, Singapour, Bangkok, Kuala-
Lumpur. Về sau nó mở rộng ảnh hưởng sang tận châu Mỹ Latinh, châu Bắc
Phi và vùng Cận Đông. Giữa hai cuộc Đại chiến Thế giới 1914-1918, 1939-
1940, các hoạt động của nó vẫn tiếp tục phát triển. Thế chiến II sắp mang
lại cho Ngân hàng Đông Dương những đảo lộn sâu sắc trong hoạt động của
nó. Năm 1947, đặc quyền phát hành giấy bạc của nó bị thu hồi, bây giờ thì
nó mang một quy chế hỗn hợp: quy chế một ngân hàng hải ngoại và một
ngân hàng kinh doanh tại chính quốc. Sau sự thay đổi tính chất đó lại tiếp
theo một sự cải tổ sâu sắc hơn, trong và sau cuộc chiến tranh Đông Dương
lần thứ nhất (1946-1954). Ngân hàng chuyển dần về nước phần cơ bản của
tiền mặt Đông Dương để đầu tư trở lại trong bất động sản (tín dụng đất đai
và nhà cửa), tín dụng giải pháp trung gian, công ty đầu tư hoặc xí nghiệp
công nghiệp. Phần lời của nó ở Đông Nam Á, đã rơi từ 90% trước 1930,
xuống 4% năm 1972, làm lợi cho châu Âu (60-65%), cho châu Mỹ (20%)
và châu Phi (10%). Đầu năm 1972, các chi nhánh Ngân hàng Đông Dương
hay các xí nghiệp mà nó kiểm soát tại Việt Nam là: Ngân hàng Công
thương - Nông nghiệp; Ngân hàng Thương mại Pháp (Ngân hàng Pháp -
Trung trước đây); Ngân hàng Pháp Châu Á; Công ty Đông Dương các đồn
điền cao su; Cao su Đồng Nai; Công ty Cao nguyên Đông Dương (CEXO);