NGHÌN XƯA VĂN HIẾN - TẬP 3 - Trang 240

Với sự phát hiện ra máy in và châu Mỹ, thế giới bước vào kỷ nguyên cận
đại. Nhà thờ Công giáo, cùng lúc này bị xói mòn đi bởi hàng trăm thứ điếm
nhục, dường như đang bị ngưng đọng và đang bị phong tỏa. Vị tu sĩ người
Đức cảm thấy bị nhục mạ trước việc mua bán các việc “xá tội”. Nhưng sự
nổi loạn của ông còn sâu sắc hơn thế nhiều. Theo ông, sự cứu rỗi linh hồn
của con người duy nhất là do có lòng tin ở chúa Jésus-Christ chứ không do
những sự nghiệp, những hành vi và công trạng của các tín đồ. Chỉ tiếng ơn
thiêng liêng của Chúa cứu rỗi chúng ta. Tất nhiên những luận điểm của ông
khiến La Mã nổi giận. Nhưng Luther đã lấy Thánh Kinh để chống lại quyền
lực của Vatican và khẳng định tiếp rằng nguồn gốc duy nhất của hiểu biết là
một mình Kinh Thánh. Trung thành với luận lý của mình, ông ta khẳng
định cái giáo chức phổ cập rửa tội người lớn, mà bác bỏ cái giáo chức tế lễ
của các linh mục. Đệ tử của Luther, Philippe Melanchthon cụ thể hóa cái
tín điều mới này ra bằng lời, trong cuốn “Lời thú tội Augsbourg” (1530).
Học thuyết Luther lan truyền mau chóng trong các quốc gia nói tiếng Đức,
bằng cách căn cứ trên nguyên lý “đất nào, tôn giáo ấy” (cujus regio, ejus
religio) - tôn giáo của nhà vua quy định tôn giáo của dân chúng. Cuộc Cải
cách đã lan rộng khắp Trung Âu, rồi sang cả châu Mỹ. Sau đó, nó lan
truyền sang Pháp cho đến tận cung đình nhà vua (sự kiện Placards). Tuy
nhiên, chính là dưới một hình thức mới mà nó sắp sửa chinh phục cả một
phần đất nước - với học thuyết Calvin Luther là một tu sĩ Đức. Calvin là
một người thế tục, trình độ uyên thâm, đào tạo tại trường Đại học
Sorbonne. Là người Công giáo, ông theo phái Cải cách năm 1533. Luther
tranh đấu một mình, Calvin tranh đấu có tổ chức. Nhan đề tác phẩm của
ông, tác phẩm đầu tiên xuất bản bằng tiếng Pháp, là cả một chương trình:
“Tổ chức của đạo Kitô”. Trong khi điều quan tâm căn bản của Luther là
“làm thế nào để được cứu rỗi về linh hồn” thì với Calvin vấn đề là biết
được “tạ ơn Thiên Chúa bằng cách nào”.
Có những điểm dị biệt nữa. Như vậy ở Calvin, hệ thống tổ chức giám mục
được thay thế bằng hội nghị tôn giáo, trong đó có cả người thế tục lẫn mục
sư nắm quyền hành. Thường chính là những người theo thuyết Calvin
mang danh nghĩa là những người Cải cách. Họ phát triển mau chóng và