cứng, âm thịnh ở dưới bức dương ở trên, nước giếng lạnh đi mà tới lúc sấm
chớp tụ họp lại. Nay những người bệnh mặt đỏ miệng khô, trong người bứt
rứt ho, suyễn, ai bảo không là hỏa thịnh đến cùng cực, nào biết cái hỏa đó
là do khí âm hàn trong thận bức bách. Đem thuốc hàn lương cho uống mà
kẻ chết đã nhiều, oan uổng lắm thay ! Vả dương thì một mà đặc, âm thì hai
mà rỗng, tóm lại cái hại của âm là từ cái một của dương mà chia ra, cho nên
mặt trời giữ được hình dáng ban đầu, còn mặt trăng khi tròn khi khuyết.
Người ta lúc mới sinh ra thì chỉ thuần dương mà không có âm, nhờ mẹ cho
bú sữa của vú thuộc Quyết âm mà âm bắt đầu sinh. Vì thế mà con trai đến
mười sáu tuổi thì tinh mới thông, sau bốn mươi thì tinh kiệt; con gái đến
mười bốn tuổi thì có kinh, bốn mươi chín thì kinh dứt. khí âm trong thân
người chỉ đủ để dùng trong khoảng ba mươi sáu năm".
Chữ âm ấy là nói đến âm tinh, tức là chỉ âm huyết vậy.
Huống chi âm dương làm gốc lẫn cho nhau, bàn chuyên bổ âm phải lấy
dương làm chủ, tóm lại nếu không có dương thì âm cũng chẳng thấy gì để
sinh. Cho nên con trai thì trái thuôc hỏa làm khí, phải thuộc thuỷ làm
huyết; con gái thì trái thuộc thủy mà phải thuộc hỏa. Sự huyền diệu của
gốc âm và gốc dương, nếu không xét đến cùng, thì có phải tắt vậy.
Kẻ bàn đến âm dương thường cho rằng đó là khí huyết, nào ai biết hỏa là
gốc của âm huyết, nhưng âm dương thủy hỏa lại đều cùng ra từ một gốc.
Bởi cùng ra từ một gốc mà không tách rời nhau, nên âm dương lại làm gốc
lẫn cho nhau. Gốc của dương là ở âm, gốc của âm là ở dương, không có
dương thì âm không lấy gì để sinh, không có âm thì dương không lấy gì mà
hoá. theo âm mà dẫn dương, theo dương mà dẫn âm, đều tìm cái âm dương
phụ thuộc mà xét tới cùng gốc của âm dương vậy. Người nay nhận lầm
tâm, thận là chân hỏa, chân thủy, đó là vì không rõ đạo ấy. Đại khái trời
sinh con người có cái tướng hỏa vô hình đi trong hai mươi lăm độ dương,
chân thủy vô hình đi trong hai mươi lăm độ âm mà gốc của chúng thì vốn
là cái chân thuộc về Thái cực, đó mới gọi là chân. Một khi thuộc về hữu
hình tức là hậu thiên mà không phải là chân nữa.
