Tháng 10 năm ấy (Tân-hợi, 1911) Phan-quân Bá-Ngọc ở Hương-
cảng sang Xiêm, dem cái tin Võ-Xương khởi-nghĩa nói cho tôi nghe. Tôi
lấy làm động-tâm hết sức.
Hồi trước tôi còn ở bên Nhật, từng có cơ-hội kết-giao với bọn lãnh-
tụ cách-mạng Tàu như Hoàng khắc-Cường, Chương-thái-Viêm. Lại cùng
bọn Trương-Kế và chí-sĩ các nước Triều-tiên, Nhật-bản, Ấn-độ và Phi-luật-
tân, tổ-chức ra hội « Đồng-Á Đồng-Minh ». Chúng tôi với họ cũng là một
hạng người đau lòng mất nước, mong phục nghiệp xưa, tôn-chỉ vốn là
tương-hợp. Nay nghe tin quân cách-mạng Trung-hoa dấy lên, khiến tôi có
cái cảm-giác « tiếng đồng reo tiếng chuông ứng ».
Nhân đó Bá-Ngọc khuyên tôi nên trở về nước Tàu.
Tôi liền từ-giã sở ruộng ở Xiêm mà đi.
*
Hạ-tuần tháng 11 tới Hương-cảng, anh em đồng-chí tản-tác các nơi,
giờ đều quần-tụ lại đây.
Lúc nầy tôi viết ra một bài chính-kiến, tựa là « Liên-Á xổ ngôn »,
cốt bày-tỏ kêu-gào hai nước Trung-hoa Nhật-bản nên đấu sức cùng lòng, để
sửa sang gây-dựng đại cuộc châu Á.
Bài nầy truyền ra những người kiến-thức đều khen-ngợi tán-thành.
Song thời-cuộc Đông-Á, đến nay, xoay đổi khác hẳn sự trông-mong
của mình lúc đó. Thế mới biết việc đời lý-luận đi tới sự thật không phải là
chuyện dễ-dàng. Bọn mình hay ngồi nói ngông tưởng hão, chỉ tổ làm trò
cười cho người ta đó thôi.
Mùa xuân năm Nhâm-tí, nước Trung-hoa Dân-quốc thành-lập, cuộc
cách-mạng thế là xong-xuôi ; tôi bèn đi Thượng-hải, tìm thăm người bạn
