I. VÌ SAO LONG-TẾ-QUANG BẮT TÔI HẠ
NGỤC ?
Con chim sắp chết, tiếng kêu đau-thương ; người ta sắp chết, lời nói
ngay thẳng. Những lời tôi nói ra đây có ngay thẳng hay chăng, tôi đâu có
biết. Nhưng chỉ biết là lời nói của một người sắp chết thì có.
Mùa đông năm Quý-sửu (1913) tôi đang ở đậu Dương-thành
, thì
quan toàn-quyền Pháp
ở Đông-Dương sang chơi Quảng-châu, đem vụ án
đầu đảng cách-mạng nước Nam ra, xin chính-phủ Quảng-đông bắt tội để
giải giao về chính-phủ Pháp xử.
Đô-đốc Quảng-đông lúc bấy giờ là Long-tế-Quang chịu theo lời xin
ấy, trước ngày cuối năm 8 bữa, bắt tôi giam-cầm trong ngục, và báo cho tôi
biết rằng sớm muộn sẽ giải tôi giao trả người Pháp.
Tôi biết sớm chiều gì đây, đầu tôi cũng lìa khỏi cổ, nhưng tôi vẫn
lấy làm vui-vẻ. Than ôi ! bao nhiêu năm bôn-tẩu, mưu-tính trăm việc mà
không nên một việc gì, nghĩ mình tội nặng lỗi nhiều, có vui gì sống nữa mà
ham.
Song trước khi chết, không lẽ không thốt ra một vài tiếng kêu đau-
thương sau chót. Ai biết lòng ta chăng ? Ai bảo ta có tội chăng ? Còn một
giây-phút trước khi ta phải chôn mình dưới đất, ta cũng muốn cạn lời ta
nói. Chiếc bóng bơ-vơ trời biển, ngọn đèn leo-lét gió mưa, ta thấm giọt lệ
còn lưu lại mấy chục năm nay, gom-góp lịch-sử một đời ta, hòa với máu mà
viết ra tập sách này. Hỡi ba ngàn muôn đồng-bào chí-ái chí-thân, dầu ai biết
lòng ta chăng ? dầu ai buộc tội ta chăng ? khi đọc tập sách này, sẽ thấy giọt
máu hầu khô, vẫn còn đầm-đìa ở trên mặt tờ giấy vậy.
