Năm 1997, Vinh trúng lớn. Mỗi ngày, hầm của anh ta lôi lên mặt đất được
trên dưới 1 kg vàng ngân (khoảng 700 gam vàng ròng)!
Nhưng, lượng vàng lớn nhất vẫn còn nằm trong xái. Vì vậy, sau máng
thủy sẽ là công đoạn đánh bể thoòng. Xái được gom lại, dồn vào một bể lớn
quây bằng nilông, bơm nước vào và khoắng lên. Cyanur, nitơ lỏng, và một
số phụ gia khác được thả vào sẽ khiến cả vàng lẫn xái tan thành nước.
Nước trong tiếp tục được chắt sang bể nhỏ, thạp, sau đó thả các thanh
nhôm, thiếc vào cho vàng nguyên chất kết tủa. Sau khi lọc lấy vàng, lượng
nước chứa đầy độc chất này đều tự do tuôn xuống các dòng suối, đổ ra sông
Vu Gia, sau đó hợp lưu với sông Thu Bồn tuôn xuống đồng bằng. Xem ra,
hiện tượng hàng loạt trâu bò ở Quế Sơn, một huyện nằm ngay bên thượng
nguồn sông Thu Bồn bỗng dưng lăn ra chết hàng loạt đã tìm ra được
nguyên nhân. Đó mới chỉ là trâu bò, vậy còn người? Không ai trả lời, việc
“đánh hóa” vẫn cứ diễn ra mỗi ngày. Điều đáng nói là, toàn bộ việc khử
quặng này đều được thực hiện bởi những tay thợ vốn có văn hóa vừa đủ…
dốt, thậm chí có người không biết chữ. Công thức hóa học của các loại hóa
chất, họ mù tịt. Chỉ cần biết gọi tắt “xi” là Cyanur, vậy là đủ. Liều mạng
hơn, để đề phòng “bể thoòng” bị cướp, thợ “đánh hóa” còn làm lán bắt
ngang trên mặt bể để ngủ canh, liên tục 72 giờ cho mỗi mẻ lọc, sàn ngủ chỉ
cách mặt bể đúng một mét. Hỏi, họ đáp tỉnh queo:
– Ối dào, vẽ! Cho muối ăn vào rửa tay chân là nó… trung hòa hết.
Trong khi chỉ 14 mg Cyanur cũng đủ giết chết một mạng người thì ở
Phước Sơn, loại hóa chất cực độc này được mua bán công khai mỗi lúc
hàng chục kg. Ngày 25.5.1998, tại bãi thôn 2, xã Phước Thành, tôi đã
chứng kiến cảnh bắt giữ tên Võ Văn Sơn, quê ở Quế Sơn đang cõng vào bãi
một bao 50 kg Cyanur. Cõng bằng lưng trần, dưới trời mưa như trút. Anh ta
khai:
– Không biết của ai, không biết là chất độc, người ta thuê thì cõng.
Có thể là Sơn không biết thật, bởi ở bãi vàng, chỉ có tiền công mới là
điều đáng quan tâm. Tôi chợt rùng mình: rừng núi cheo leo, đường sá cách
trở, nếu gã “thợ cõng” sơ ý đánh rơi khối chất độc kia xuống đầu nguồn
