can, Địa chi được vận hành ở đồ nào? Hơn nữa cuộc sống là một hiện thực,
nó từng ngày từng giờ tác động lên đời sống con người mà bản chất của
cuộc sống luôn động và không phải là đối tượng của Tiên Thiên Bát Quái, vì
tính chất của nó là tĩnh, vậy người ta sẽ vận hành Dịch lí như thế nào nếu
không có một đồ nào đó để giải quyết vấn đề. Đặt vấn đề như thế có nghĩa là
ta có thể hiểu rằng cùng lúc có Tiên Thiên Bát Quái thì Hậu Thiên Bát Quái
cũng song hành có mặt. Bởi vì Hậu Thiên Bát Quái là biểu tượng cho thế
giới động hay nói khác nó là cái Dụng của Bất Dịch hay Đạo. Từ cái Dụng
này mà sinh ra thiên hình vạn trạng, thế giới của biến dịch, cái mà ta gọi là
cuộc Đời. Như vậy Tướng và Dụng từ nguyên sơ cả hai đã cùng có mặt hay
nói khác hơn Giản Dịch hay Tướng Dịch và Biến Dịch hay Dụng Dịch là hai
mặt của Bất Dịch hay Thể Dịch. Vậy lẽ nào phải mất đến hàng ngàn năm
người ta mới hiểu ra điều đó để rồi mới làm ra cái Hậu Thiên Bát Quái. Như
thế là tư tưởng Hậu Thiên Bát Quái đã có ngay từ thuở ban đầu chứ đâu đến
thời Văn Vương. Do đó tôi cho rằng chuyện Văn Vương làm ra Hậu Thiên
Bát Quái chỉ là truyền thuyết mà thôi, nó không phù hợp quy luật và tiến
trình phát triển của Dịch học.
Tiên Thiên Bát Quái là biểu tượng cho Trời Đất, còn Hậu Thiên Bát Quái
là biểu tượng cho Con Người. Qua Hậu Thiên Bát Quái ta thấy rằng từ ngàn
xưa người ta đã nhận thức được vai trò chủ đạo của Con Người trong việc
tạo dựng nên thế giới tâm sinh lí thông qua í thức của mỗi con người hay
mỗi cộng đồng. Việc sắp xếp các quái trong Hậu Thiên Bát Quái cũng như
